МОНГОЛ УЛС ДЭЛХИЙН ЦӨМ БОЛЖ, АВАРГУУДЫН БАС НЭГЭН УРСГАЛ ОРЖ ИРЛЭЭ

“Rio Tinto”-гийн Эшли Конрой, Стивен Кук, Зеб Фостер, Майкл Лэмпард нар тохилог суудалдаа шигдэж, “Peabody Energy” компани “Хятадын эрлийз охин” “Peabody Winsway Resources”-ээ дагуулан тэргүүлэх эгнээнд хэдийнэ заларчээ. Энэ бага хурлын эхний хуралдааныг даргалагч Монголын Уул уурхайн үндэсний ассо циацийн ерөнхийлөгч Д.Дамбын дэргэд “SouthGobi Resources”-ийн эрхэмсэг Александр Молине мөр зэрэг цэж харагдана. Гамшигт өртсөн арлын орны “Mitsui & Co”, “Sojits”, “Itochu”-гийн төлөөлөл ч Монголын нүүрс, дэд бүтцийн асуудалд санаа тавихаар энд хүрэлцэн ирсэн байна.

Тавантолгой хэмээх дэлхийн хэмжээний аварга бялуунд хошуу дүрж амжсан “BNP Paribas”, “Goldman Sachs”, “Morgan Stanley” нарын дэлхийн акулуудын төлөөлөл ч үзэгдэж байлаа. Монголын нүүрс, тэр дундаа Тавантолгойн нүүрс, түүнийг тойрсон элдэв дэд бүтэц сонирхлыг нь татсан хэн бүхнийг “МакКлоски Монголын нүүрс ба дэд бүтэц 2011” олон улсын бага хурал урин далласан нь энэ. Монголд зохион байгуулагдаж буй хурал гэхэд эл ихэмсэг танхимд Монгол иргэн тун цөөн байв.

Түүнчлэн олон улсын хэвлэлийн магнатууд энэ үйл явдлын гадуур өнгөрөхийг хүссэнгүй, AFP тэргүүтэй акулууд цэргээ илгээсэн харагдана. Жилд дунджаар 5-6 сая тонн нүүрс хэрэглэдэг манай улс өнгөрсөн онд 17.6 сая тонн нүүрс экспортолсон гэнэ. Харин Тавантолгойн орд маань үүцээ задалж, бүрэн хүчин чадлаараа ажиллах үест одоогийнхоос гурав дахин их буюу ойролцоогоор 60 сая тонн нүүрс олборлох боломж бийг Уул уурхайн үндэсний ассоциацийн ерөнхийлөгч Д.Дамба дуулгав.

Гэхдээ энд томоос том асуултын тэмдэг бий. Нүүрс тээвэрлэсэн машиныг говь талаар нэг давхиулж, замгүй газарт шинэ зам гарган хөгжилд хүрэх үү, эсвэл... гэдэг асуултын хариуг эрсэн олон энд буй. Тухайлбал, Нарийнсухайтад нүүрсний орд эзэмшдэг МАК компани жилд долоон сая тонн нүүрс олборлодог. Тун удахгүй хүчин чадлаа өсгөж, 11 сая тоннд хүргэх гэнэ.

Нүүрс олборлож буй энэ ордоос 50 км-ийн зайд орших Шивээхүрэнгийн боомтоор дам жуу лан хэрэг лэгчдэдээ хүргэдэг бөгөөд эл боомтыг хүртэл төмөр зам тавих төслийг Засгийн газарт хүргүүлсэн боловч “Төмөр замын тээврийн талаар төрөөс баримтлах бодлого” эдний төлөвлөгөөнөөс 180 градус зөрсөн аж. Ховдын Хө- шөөтийн уурхайгаас Ярантын боомт хүртэл 350 км урт авто зам зурайна. Түүнчлэн Тавантолгойн нэг бүлэг Ухаахудагийн уурхайд үйл ажиллагаа явуулдаг “Energy Resource” компани Гашуунсухайтын боомтыг хүртэл энэ онд 240 км авто зам сунайлгах гэж байна.

Ийнхүү манай нүүрсний уурхайнууд ихэвчлэн авто замаар нүүрсээ тээвэрлэдгийг дурдах нь илүүц биз ээ. Уул уурхайн үн дэсний ассоциацийн ерөнхий лөгч Д.Дамба “Авто замаар нүүрс тээвэрлэнэ гэдэг байгаль орчинд асар сөрөг нөлөөтэй. Наанадаж тоос, шороо босно. Бэлчээр талхлагдана. Шороон замаа бо лиод хатуу хучилттай авто зам тавилаа гэхэд авто тээврийн өртөг маш өндөр гэх мэтчилэн асар сөрөг үр дагавар бий учраас төмөр замыг түргэтгэмээр байна” хэ мээсэн нь асуудлын голыг оносон оновчтой хариулт хэмээн бага хуралд оролцогчид санал нэгтэй байлаа.

“SouthGobi Resources” компанийн ерөнхийлөгч бөгөөд гүйцэт гэх захирал Александр Молине “Монголын нүүрсийг заавал угааж баяжуулах шаардлагагүй, сайн чанарын нүүрс юм” хэмээсэн товч бөгөөд оновчтой то дорхойлолт нь бага хуралд орол цогчдын шуналыг хөдөлгөөд авсан.

Гадаад орнуудаас Монгол Ул сад суугаа Элчин сайдууд манай дэд бүтэц, ялангуяа Тавантолгойг тойрсон төмөр замын асуудлаар өөр өөрийн үзэл бодлоо энгүүн хүүрнэж, ул маар тэдний хооронд багахан хэлэлц үүлэг өрнүүлсэн нь эл бага хур лын хамгийн сонирхолтой хэ сэг байлаа.

“Монгол Улсын хэтийн төлөв” хэмээх хоёрдугаар хурал дааныг даргалагч АНУын IHS компанийн тэргүүн дэд ерөнхийлөгч Жонатан Жийрийн асуул танд ХБНГУ-аас манай улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Пиус Фишер “ХБНГУ дэлхийд экспортоороо БНХАУ-ын дараа хоёрдугаарт эрэмбэлэгддэг боловч Монгол Улстай хийх худал даа маш бага хувийг эзэлдэг.

Манай улс “Vale”, “Peabody Energy” зэрэг дэлхийн аваргуудтай өрсөлдөж чадахгүй ч уул уурхайн олон зуун жилийн түүхтэй төдийгүй тоног төхөөрөмжийн үндсэн нийлүүлэгчээр ажилладаг. Түүнчлэн Монголын төмөр замыг өргөжүүлэхтэй холбоотой сана лаа Засгийн газарт хүр гүүлсэн байгаа. Түүгээр зогсохгүй манай улсын “Deutsche bank” Wall Street-ийн “Goldman Sachs”- тай хамтран “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн IPO хийхэд зөвлөх банкаар шалгарсан.

Одоо “BBM Operta” компани Цанхийн зүүн хэсгийн олборлолтын гэрээт гүйцэтгэгчийн сонгон шалгаруулалтад оролцож байгаа. Засгийн газар ирэх долоо хоногт шийдвэрээ гаргана гэж найдаж байна” хэмээн бахархлын өнгө аясаар өгүүлсэн нь олны анхаарлыг татав. Тэгвэл монголчуудын хууч ны анд, АНУ-аас манай улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Жонатан Эддлтон “Манай “Peabody Energy” Тавантолгойн ордын Цанхийн баруун хэсгийн стратегийн хөрөнгө оруулагчийн сонгон шалгаруулалтад оролцож буй.

Түүнчлэн Сайншанд болон бусад төсөлд оролцож байгаа” хэмээгээд мөчөөгөө өгсөнгүй. Шинэ оросуудын нэг, ОХУаас Монгол Улсад суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Виктор Самойленко “Ма най улс Монгол Улстай дип ло мат харилцаа тог тоосны 90 жи - лийн ой энэ онд тохиож байна” хэмээн асуудалд илүү ул суурьтай хандав. Түүнчлэн давуу эрхтэйгээ сануулах мэт “Бид ний улс хоорондоо 3500 км газраар хиллэдэг” хэмээлээ. “Мон гол Улс бол ОХУ-ын хувьд өн дөр ач холбогдолтой орон юм.

Манай улстай хамтарсан үйлдвэр Мон голд гурав бий. Тэр нь “Эрдэнэт”, “Монголросцветмет”, “Улаанбаатар төмөр зам” юм” хэмээгээд байр сууриа улам баталгаажуулсан мэт додигор сууж харагдав. Тэрбээр цааш нь “Манай улсын инженерүүд 1949-1951 онд Монголд төмөр зам тавьсан. Цаашид ч шинэ төмөр зам барьж, байгуулах сонирхолтой байгаа.

Хамгийн гол нь шинэ төмөр замгүйгээр Тавантолгойн үнэ цэнэ бүрэн гарахгүй. Тавантолгойн нүүрсээ экспортлоход төмөр зам хэрэгтэй” гэлээ. Үнэхээр манай хойд хөршийн төрийн өмчийн “Оросын төмөр зам” (РЖД) компани Японы “Itochu”, “Sumitomo”, “Sojitz”, “Marubeni” бо лон “KORES”-ээр ахлуулсан БНСУын 11 компанийн хамт хүчирхэг консорциумуудын нэг дэл байгуу лан Тавантолгойн ор дын Цанхийн баруун хэсгийн страте гийн хөрөнгө оруулагчийн сонгон шалгаруулалтад хүч үзэж буй.

Энэхүү олон улсын бага хурлын эхний өдөр ийнхүү өндөр лөв. Харин өнөөдөр тэд “Монголын дэд бүтцийн хөгжил”, “Гангийн зах зээл ба Монголын коксжих нүүрсний төлөөх өрсөлдөөн”, “Олон талт үйл ажиллагаа”, “Монголд хөрөнгө оруулах боломжууд” гэсэн сэдвээр урьдынх лугаа со нир холтой илтгэл, хэлэлц үүлэг өрнүүлэх юм.

Бага хуралд оролцсон зарим тө лөөлөгчийн үгийг хүргэе.

ТӨМӨР ЗАМЫН ЦАРИГИЙГ КОМПАНИ ӨӨРӨӨ ШИЙДЭХ ЁСТОЙ

Д.ДАМБА (Монголын Уул уурхайн үндэсний ассоциацийн ерөнхийлөгч)

Дэлхийн олон оронд нүүрсний эрэлт хэрэгцээ их байна. Тиймээс энэ хэрэгцээг Монголын нүүрс хэрхэн хангаж, ямар байдлаар оролцох вэ гэсэн асуудлыг шийдэхийн тулд энэ хурлыг зо хион байгуулж байна. Гадаадын маш олон компанийн төлөөлөгч хүрэлцэн ирсэн. Урьдчилсан байдлаар 120-иод хүн бүртгүүлсэн байсан. Тэгэхээр Монголын нүүрс дэлхийн олон нийтийн анхаарлыг татаж байгаа гэж ойлгож болох нь.

Манай нүүрсний ордын ихэнх нь устай орчинд байдаг. Газ рын гүндээ устай орчинд байгаа нүүрс элдэв исэлдэлд орох нөх цөл багатай учраас чанартай байдаг. Жишээлбэл, Сэлэнгэ айм гийн Түшиг суманд байдаг УлаанОвоогийн нүүрс цэвэр усан дотор байдаг. Энэ нүүрсийг бид Стандартчилал, хэмжилзүйн үндэсний төвөөр шинжилгээ хийл гэхэд “Ус тай учраас угаах шаард лагаг үй, сайн чанарын нүүрс” гэсэн дүгнэлт гарсан. Нүүрс угаах нь маш их зардал шаард даг ажиллагаа учраас Мон голын нүүрсний нэг давуу тал нь энэ юм. Тэгэхээр зарим газрын нүүрсийг илүү зардал шин гээхгүйгээр үнэд хүр гэх боломж той гэсэн үг.

-Хөрөнгө оруулагчдын сонир хож байгаа гол зүйл бол дэд бүтцийн асуудал, ялангуяа Төмөр замын тээврийн талаар тө рөөс баримтлах бодлого. Энэ талаарх таны бодол?

-Төмөр замын тээврийн талаар төрөөс баримтлах бод логын баримт бичигт эхний ээлжинд ОХУ руу 1200-гаад км төмөр зам барих тухай дурдсан. Дараа нь БНХАУ руу тавих төмөр замын асуудлыг шийднэ гэсэн. Энэ бол бизнесийн тал дээр, өө рөөр хэлбэл, нүүрсээ зах зээлд хурдан гаргаж, борлуулалт хийхэд жаахан саадтай шийдвэр. Манай ассоциаци хойшоо, урагшаа төмөр замаа зэрэг тавих хэрэгтэй гэсэн бодолтой байгаа.

Ер нь манай төр засгаас гаргаж буй шийдвэр бизнесийн байгууллагын хурдыг гүйцэхгүй байна. Дээр нь замын хэмжээг өргөн царигтай байхаар заасан. Царигийн асуудлыг ингэж онцлох шаардлагагүй шүү дээ. Ямар царигтай зам тавихаа тухайн компани өөрөө шийдэж болно

МОНГОЛЫН НҮҮРСНИЙ ТӨЛӨӨ ДЭЛХИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ТОМЧУУД УРАЛДАЖ БАЙНА

ЖЕРАРД МАККЛОСКИ (“McCloskey” группийн үүсгэн байгуулагч, “Merlin Trade & Consultancy” компанийн захирал)

Монголд анх ирээд сэтгэл маш их хөдөлсөн. Би цаг үеэ олж Монголд ирсэн, цаг үеэ олж энэхүү арга хэмжээг зохион байгуулж байна гэж бодож байна. Учир юу вэ гэхээр тэртээ олон зуун жилийн өмнө Канадын алтны хойноос томоохон магнатууд яаж хүрэлцэж ирж, хөөцөлдөж бай сантай адилхан Монголын нүүрсний төлөө дэлхийн зах зээлийн томчууд уралдаж байна. Энэ ч утгаараа өнөөдөр энд “Peabody”, “Xcoal”, “BHP Billiton” зэрэг компанийн төлөөлөл оролцож байна шүү дээ. Дэлхийн коксжих нүүрсний нөөц хомсдож байгаа.

Харин ган гийн үйлдвэрлэл хурдаа авч өсөөд байдаг. Гэтэл гангийн үйлд вэрлэлийн гол түүхий эд нь коксжих нүүрс. Энэ төрлийн түү хий эдийн үнэ цаашид өснө гэж үзэж бай гаа. Тийм ч учраас коксжих нүүрсний томоохон олборлогч, борлуулагч, экспортлогч бүх ком пани төлөөллөө ирүүлжээ. Бүгдээрээ өөрсдийнхөө болом жийг эдэлж, ашиг олох гээд хүлээж байна. -Гаднын оронд манайх шиг төрөөс хатуу бодлогоор төмөр замаа барьдаг жишиг бий болов уу? Төрөөс дэд бүтцийн хөгжлийг удирдан чиглүүлж, зохицуулж бай гаа нь шууд утгаараа ер бусын үзэгдэл л дээ. Жишээлбэл, XIX зуунд АНУ баруун тийшээгээ төмөр зам байгуулж байсан.

Канад ч гэсэн төмөр замын хөгж лийн асуудлаа төрөөс зохицуулж байсан. Австрали улс түү хий эдээ тээвэрлэхийн тулд төрөөс зохицуулж, төмөр замын бодлогыг хэрэгжүүлж ирсэн. Түүнчлэн далайн боом туудаар дамжуулж, түүхий эдийг дэлхийн зах зээлд хүргэх чиг лэлээр тус улс төрийн чиг баримжаатай бодлогыг хэ рэг жүүлж байсан. Төрөөс энэ асууд лыг удирдан чиглүүлнэ гэдэг тийм ч айхтар төвөг тарихгүй, хүндрэл үүс гэхгүй асуудал. Харин Колумб зэрэг улс төмөр зам, боомтын асуудал хагас хувийн хэвшлийн, хагас төрийн оролцоотой байдаг.

Тиймээс миний бодлоор төр төмөр замын асуудалд оролцож, удирдан чиглүүлнэ гэдэг буруу зүйл биш ээ гэв. Түүнчлэн тэрбээр “Монгол Улсын хэтийн төлөв танд ямар харагдаж байна вэ” гэсэн AFP агент лагийн сурвалжлагчийн асуул тад “Маш өөдрөг харагдаж байна. Монгол Улсын эдийн засаг ойрын жилүүдэд маш хурдацтай өснө. Тэдний ирээдүйг гутранги үзэх ямар ч шалтгаан байхгүй” хэмээсэн нь сонирхол татав.

ТАВАНТОЛГОЙН НҮҮРСИЙГ АЛС ДОРНОД РУУ ТЭЭВЭРЛЭХ, ХЯТАДЫН БООМТ РУУ ГАРГАХАД ЗАРДЛЫН ХУВЬД НЭГ ИХ ЯЛГАА БАЙХГҮЙ ВИКТОР САМОЙЛЕНКО

(ОХУ-аас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд)

Төмөр замын шинэ тогтолцоог бүрдүүлэх чиглэлээр УИХ өнгөрсөн оны зургадугаар сард гурван үе шаттай шийдвэр гаргасан. Эхний шатанд Тавантолгойн ордоос Чойбалсан хүр тэл төмөр замыг барьж байгуулна гэсэн. Чойбалсан нь Транс Сибирийн төмөр замын бүрэлдэхүүн хэсэгт багтдаг.

Түүнчлэн БНХАУ руу илүү дөт замыг бий болгох асуудал бий. Гуравдугаарт, Монголын баруун хэсэгт төмөр замын сүлжээг бай гуулах асуудал юм. Бид (Таван толгойд өрсөлдөж буй консорциум) иж бүрэн төлөвлөгөө боловсруулсан. Монголын төмөр замыг барьж байгуулах талаар төсөл боловсруулаад тендерийн хороонд хүргүүлсэн. Түүнээс гадна манай үйлдвэрлэл огцом нэмэгдэж байгаа учраас Монгол Улстай ямар ч холбоогүйгээр Оросын төмөр замыг өөрчилж, шинэчлэх нэлээд ажил өрнөж байгаа.

Ялангуяа Алс Дорнодын боомт руу хүрэх төмөр замын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх шаардлагатай. Хэдийгээр энэ ажил Монгол Улстай холбоогүй ч гэсэн эндээс ОХУ-ын Алс Дорнодын боомт руу очиж байгаа тээвэр маш ашигтай. Гэхдээ ОХУ-ын нутаг дэвсгэрээр дамжиж буй тээврийн та риф маш өндөр байдаг. Харин бид Монголын тээвэрт одоогоор 52 хувийн хөнгөлөлт үзүүлж байгаа. Тэгэхээр Таван тол гойн нүүр сийг Алс Дорнод руу тээвэрлэх, БНХАУ-ын боомтууд руу хүргэхэд зардал нь нэг их өндөр биш гэдгийг хэлэх нь зүйтэй.

Тавантолгойн сонгон шал гаруу лалтад өрсөлдөж байгаа кон сор циумыг РЖД тэргүүлж бай гаагийн хувьд бид төмөр замын барилга, байгууламжийг илүү их сонирхож байгааг хэлэх хэрэгтэй. Бид Монголын төмөр замын нийт системийг барьж байгуулмаар байна.

Тийм учраас РЖД-ийн хувьд Тавантолгойн төсөл бол зөвхөн дайвар хүчин зүйл юм. Дашрамд дурдахад, Алс Дорнодод терминал байгуулдаг “Свик” манай консорциумтай түн шилдэг. Ингэснээр консорциумын нэр хүндийг улам дээш нь өргөж байгаа

ХУДАЛДАА, ЭДИЙН ЗАСАГ НЬ ХАМААГҮЙ БЭХЭЖСЭН БАЙНА ЖОНАТАН ЭДДЛТОН

(АНУ-аас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд):

2001-2004 онд би Монголд ажил лаж байсан юм. Тэр үеийн Мон гол Улсыг одоо үетэй харьцуу лахад худалдаа, эдийн засаг нь ха маагүй бэхэжсэн байна. Харин урьд нь Элчин сайдаар ажиллаж байсан Казахстан, ӨАБНУ, Пакистан, Камбож, Йордан, Йе мен зэрэг эрдэс баялгаар баян ор нуудтай харьцуулахад Монгол Улс бол бүрмөсөн бичиг үсэг тайлагдсан орон. Энэ бол хамгийн чухал үзүүлэлт. Түүнчлэн нийгэм дэх эмэгтэйчүүдийн үүрэг нэмэгдэж байна. Энэ бол Мон гол Улсын хувьд маш эерэг зүйл.

“БИ ДЭЛХИЙН ЦӨМД АМЬДАРЧ БАЙНА УУ” ПИУС ФИШЕР

(ХБНГУаас Мон гол Ул сад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд)

Монгол Улсын эдийн засагт ахиц гарна гэдэгт эргэлзэх зүйл алга. Гэхдээ өнөөдөр Монголын хүн амын гуравны нэг нь ядуурлын төвшинд амьдарч байна. Баян, ядуугийн ялгаа нэмэгдэж байгаад санаа зовниж байна. Гэхдээ уул уурхай Монголын эдийн засагт мөрөө үлдээнэ. Монгол Улс өнөөдөр бага орлоготой орноос дундаж орлоготой орны тоонд багтаж чадсан. “Porsche”, “Mercedes”, BMW, “Volkswagen” зэрэг үйлдвэрийн машинууд Монголын гудамжаар холхиж байгааг харахад Монгол Улс өнөөдөр дүр зургаа эрс өөрчилсөн байна гэдгийг харж болно.

Тэгэхээр хамгийн чухал шийдвэр бол Монголын Засгийн газар болоод “Rio Tinto”, “Ivanhoe Mines”-ын хооронд байгуулсан гэрээ байгаа юм. Учир нь энэ төсөл дангаараа л гэхэд Монголын ДНБ-тэй эн тэнцэхүйц хэмжээний төсөл байгаа юм. Жишээлбэл, одоогоор нэг тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулсан байгаа. Энэ хөрөнгө оруулалт улам нэмэгдэнэ гэсэн итгэлтэй байна. Бусад салбарт ч энэ эрч хүч мэдэгдэнэ гэж найдаж байна.

Монгол Улсад суух Элчин сайдаар дөрвөн жил ажиллаж байгаагийн хувьд анх ирж байсан үеэ одоогийнхтой харьцуулахад “Би дэлхийн цөмд амьдарч байна уу” гэж бодогдох боллоо. Өнгөрсөн хоёрдугаар сард дэлхийн тэргүүлэх хөрөнгө оруулалтын 150 банкир Монголд ирсэн. Харин одоо уул уурхайн акулууд ирж байна. Ингэхээр зарим талаар хамаг л сайн сайхан ирээдүй Монгол Улсад байгаа мэт санагдаж байна гэв.

Б.Цэцэгсүрэн

Хөрөнгө оруулалтын сангийн хуулийн төсөл боловсрогдоод дөрвөн жил болжээ

Манай улсын хөрөнгийн зах зээл дээр гадны хөрөнгө оруулалтын сангууд үйл ажиллагаагаа явуулдаг байна. Ихэнх нь хувь хүний статустайгаар арилжаанд оролцдог гэнэ. Тиймээс тоог нь нарийн хэлэх боломжгүй аж. Харин хөрөнгө оруулалтын сангийн тухай хууль батлагдвал эдгээр сангууд албан ёсоор бүртгүүлж, хуулийн дагу үйл ажиллагаагаа явуулах боломж нээгдэх юм байна. Тэдний үйл ажиллагаа нээлттэй болвол иргэдэд ч хэрэгтэй. Жирийн иргэдийг хөрөнгийн зах зээлд хөтлөх үүргээ биелүүлэх болможтой аж. Боловсрогдсон байгаа Хөрөнгө оруулалтын сангийн тухай хуулийг гадаадын зөвлөхүүд их нарийн зохицуулалттай гэж шүүмжилдэг гэнэ. Харин мэргэжилтнүүдийн хувьд нарийн байх тусмаа сайн гэж үздэг юм билээ. Хамгийн анхны хөрөнгө оруулалтын сан Голланд улсад 230 жилийн өмнө байгуулагдаж байжээ. Эвтэй бол хүчтэй нэртэйгээр байгуулагдаж байж. Сангийн үндсэн зорилго нь олон жижиг хөрөнгө оруулагч нийлж нэгдсэн сан үүсгэн хөрөнгийн зэх зээл дээр хөрөнгө оруулахад чиглэж байжээ. Хөрөнгө оруулалтын сан нь иргэд, байгууллагын мөнгөн хөрөнгийг нэгтгэн сан бүрдүүлдэг. Нэгтгэсэн мөнгөөрөө үнэт цаас, үл хөдлөх хөрөнгө худалдан авч, худалдах зэргээр хөрөнгө оруулатын үйл ажиллагаа эрхэлдэг аж. Энэ мөнгийг зөв хөрөнгө оруулалтад зарж өсгөх ажлыг мэргэжлийн менежерүүд хийдэг. Менежер нь ихэнх тохиолдолд хөрөнгийн зах зээл дээр цөөнгүй жил ажилласан дилер, банкирууд байх нь бий. Олон улсын жишгээс үзэхэд сүүлийн арван жилд хөрөнгө оруулалтын сангуудын өгөөж хадгаламжийн хүүгээс 20 орчим хувиар илүү байгааг нотолдог. Хөрөнгө оруулалтын сан хаалттай, нээлттэй гэсэн хоёр төрөл байдаг. Нээлттэй сангийн хувьд иргэд хүссэн үедээ, хүссэн хэмжээгээрээ хөрөнгө оруулалт хийж болдог аж. Бас хэрэгцээ гарсан үедээ дуртай цагтаа оруулсан хөрөнгөө татаж авах боломжтой. Хаалттай сангийн тухайд үйл ажиллагаа явуулах тодорхой хугацаатай байдаг. Хөрөнгө оруулагчдынх нь тоо ч хязгаартай. Сангаас хүссэн үедээ гарах боломжгүй. Энэ чиглэлийн үйл ажиллагаа эрхлэх гэж байгаа бол эдийн засаг, санхүү, бизнес, маркетинг зэрэг салбаруудын өндөр мэдлэгтэй байх учиртай. Тэр утгаараа хөрөнгө оруулалтын сайн менежер болоход чамгүй цаг хугацаа шаарддаг онцлогтой. Энэ сангийн давуу тал нь чадварлаг менежерүүд удирддаг учир эрсдэл нь бага. Гэхдээ сайн ажиллах чадварлаг менежер цөөн, тэдний суурьшилтай удаан ажиллах магадлал бага гэсэн сул талууд ч бий.

Б.Батмөнх: Нүүрсний олборлолтоо сая 500 мянган тоннд хүргэхээр төлөвлөж байн

Монгол Улсад хөрөнгийн зах зээл үүсч, хөрөнгийн бирж байгуулагдсаны 20 жилийн ойгоор Монголын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй 336 хувьцаат компаниас “Шарын гол” ХК-ийн хамт олон “Хамгийн хамгийн мэдээллийн ил тод байдлыг эрхэмлэгч хувьцаат компани”-иар шалгарсан билээ. Улмаар Хөрөнгийн биржээс арав дахь удаагаа зохион байгуулж буй “ТОП-10” аж ахуйн нэгжийн нэгээр ес дэх жилдээ шалгарсан тус компанийн Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн дарга Б.Батмөнхтэй ярилцлаа.

-Компанийхаа үйл ажиллагааны талаар танилцуулахгүй юу. Жилд хичнээн тонн нүүрс олборлож байна вэ?

-Монгол Улсын хамгийн анхны нүүрсний ил уурхай. Манай компани 1965 оноос үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн. Жилдээ 2 сая тонн нүүрс олборлож, Улаанбаатар, төвийн районыг бүхэлд нь хангадаг байсан. Багануур ашиглалтад орсны дараахан Улаанбаатарт нийлүүлэх манай нүүрсний хэмжээ багассан. Шивээ-Овоо нээгдсэнээс хойш манай компани Дархан, Эрдэнэт, Сэлэнгэ гээд зөвхөн хойд талынхаа бүсийг хангаж байна. 2003 онд төрийн мэдлийн хувьцаат компани болсноо олон улсын нээлттэй уралдаант шалгаруулалтаар зарласан. Одоо 900 гаруй хувьцаа эзэмшигчтэй, томоохон багц эзэмшиж буй гадны санхүүгийн хөрөнгө оруулагч, мэргэжлийн чиглэлийн уул уурхайн компаниуд бий. Жилдээ 500 мянган тонн нүүрс олборлож байна.

-Тодорхой хувийг нь экспортод гаргана биз?

-Одоогоос 4, 5 жилийн өмнө нүүрс бага хэмжээгээр экспортлож байсан. Төмөр замын тээврийн ачааллаа даахгүй байгаагаас хамаарч нүүрс экспортлолоо зогсоосон гэж хэлэхэд болно.

-Манай улс нүүрс экспортлолтоо нэмэгдүүлнэ гэж ярьж байна. Энэ талаар та ямар бодолтой явдаг вэ?

-Ерөнхийдөө говийн районд, хил давсан ордууд л нүүрс экспортлож байна. Угаасаа Монголын төмөр замууд ачааллаа дийлэхгүй байгаа. Ялангуяа сүүлийн хоёр жилд Болд төмөр Ерөө голоос наашаагаа хүдэр явчихаар төмөр замын хүчин чадал муутай, тодорхой шинэчлэл хийж чадаагүй, цөөхөн чингэлэгтэй учраас ачааллаа даахгүй байгаа юм. Манай хувьд 80 хувь нь төрийн өмч давамгайлсан төрийн мэдлийн хувьцаат компани байж байгаад 2003 онд хувьчлагдан, цэвэр хувийн компани болсон. Тэр цагаас хойш би ТУЗ-ийн гишүүн, ТУЗ-ийн дарга хийж байна. Ер нь манайх хөрсний хоцрогдолд орчихсон. Далаад оны сүүл, 80-аад оны эхэн үед зөвхөн манайх дангаараа нүүрсний хэрэглээ хангадаг, улсын уурхай байсан утгаараа хөрс хуулалт нь хоцрогдсон.

-Хөрс хуулалтын хоцрогдол гэж юуг хэлээд байна вэ?

-Уурхайг энэ аяга шиг доош нь хонхойлоод ухаж байна л даа. (ширээн дээрх аягыг заав.сурв) Тодорхой хөрс хуулаад, нүүрсээ хагалж бутална. Өөрөөр хэлбэл, 5м3 хөрс хуулаад, 1м3 нүүрс аваад явбал уурхай дэлгэрсэн маягтай болно. Хөрсөө хуулахгүйгээр нүүрсээ ухаад байхаар энэ аяга шиг л болж байгаа байхгүй юу. Уг нь түүний оронд энэ үнсний сав шиг хөрс нь жигд явж байх ёстой. Тэгж байж хөрс, технологийн хүндрэлд орохгүй. Харамсалтай нь 70-аад оны сүүл, 80-аад оны эхээр улс гал алдах гээд байна гэдэг утгаар зөвхөн нүүрс рүүгээ дайрснаас ийм байдалд хүрсэн. Одоо манайх 30-аад сая метр хөрс хуулалтын хоцрогдолтой.

-Уурхайн нийт талбайн хэмжээ хэд вэ?

-1800-гаад га.

-2003 он, тухайлбал Шарын голын нүүрсний уурхай хувьд шилжих үед хууль эрх зүйн орчин хэр хангалттай бүрдсэн байсан бэ?

-Хууль эрх зүйн орчны хувьд нэг их яриад байх юмгүй. Харин манай уурхайн хувьд гол ярьдаг асуудал нүүрсний үнийн асуудал байдаг. Цахилгаан эрчим хүчний үнийг тодорхой улс төрийн асуудлаас үүдэн хязгаарласнаас болоод нүүрсний уурхай, цахилгаан станц, дамжуулах сүлжээнүүд бүгд алдагдалтай ажиллаж байгаа. Алдагдалтай ажиллахаар тоног төхөөрөмжөө шинэчлэх, цалин хөлсөө нэмэх зэрэг маш олон асуудал хүндрэлд ордог. Ийм байдлаар алдагдалтай ажиллаад байвал цаашид аль нь ч хаалгаа барихад хүрнэ. Нүүрсээр ч хангаж чадахгүй, уурхай нь ч ажиллаж чадахгүй болно. Аливаа аж ахуйн нэгж ашигтай, ядаж үйлдвэрлэл явуулах хэмжээний байж байж үйл ажиллагаагаа жигд явуулдаг. Уурхайн үйл ажиллагаа 2003 оноос өмнө доголдчихсон байсан.

-Энэ уурхайг өнөөдрийн түвшинд хүргэхийн тулд та бүхэн чамгүй ажил хийж амжуулсан болов уу?

-Бид 2003 оноос хувьд авч, уурхай ямархуу байдалтай байна вэ, хэрхэн өөд татах вэ гэсэн олон төрлийн судалгаа шинжилгээ, шийдлийн асуудал хийж ажиллаж ирсэн. Тэр байтугай бид, гүнийн нэвтрэлт хийх туршилтууд ч хийж байсан. Хоёрдугаарт, нүүрсээ илүү үнэтэй зарахын тулд чанаржуулах, хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн болгох чиглэлүүдээр судалгааны ажлууд нилээд хийсэн. Сүүлийн гурван жилийн хугацаанд нилээн дорвитой арга хэмжээнүүд авч явууллаа. “Шарын гол”-ын уурхай Монгол Улсын уул уурхайн салбарын тэргүүлэх, нэр хүндтэй уурхайн нэг. Үндсэндээ уламжлалт маягийн уурхайг орчин үеийн уул уурхайн компани болгон хувиргах чиглэлийн ажлуудыг бид шат дараалалтай хийгээд явж байна.

-”Шарын гол” төрийн өмчит компанийг хувьчилж авахад байдал ямар байв?

-Манайх уламжлалт компанийн тод жишээ. Нүүрсээ нийлүүлнэ, дээр нь тоног төхөөрөмж, техник, хөрс хуулалтын хоцрогдолд орчихсон, ажилчдынхаа цалинг нэмж чадахаа больсон, дампуурах тийшээ хандсан компани байсныг улс орон даяар, салбарынхан бүгд мэдэж байгаа.

-Одоо техник шинэчлэлийн асуудалд хэр анхаарал хандуулж байна вэ?

-Бид эхний ээлжинд компаниа орчин үеийн болгох бизнес багц төлөвлөгөө боловсруулсан юм. Багц төлөвлөгөөнд нэгд, хэдий хэмжээний нөөцтэй вэ гэдэг асуудлыг тодорхойлох орсон. Улсын компаниас үлдээсэн тайлан, тооцоо, нөөцийн үлдэгдэл гэж олон юм бий. Тэр тооцооноос харахад нөөц нэлээн бага юм шиг харагдаж байсан. Бидний нүдэн баримжаа, таамаглалаар арай их нөөцтэй юм шиг санагдаад. Тиймээс эхний ээлжинд яг хэдэн тонны нөөц бидэнд байна вэ гэдгийг хайгуулын үйл ажиллагаагаар гаргасан. Ингэхдээ бид олон улсын хөндлөнгийн эксперт “Micromine” “Triton coal” зэрэг зөвлөх компаниудыг аваад, Jorc стандартаар хайгуул хийж, нийтдээ 17900 тууш метр өрөмдлөгийн ажлыг өөрийн талбай дээр явуулж, тайлангаа гаргасан.

-Хичнээн тонны нөөцтэй гарсан бэ?

-Тайлангийн хүрээнд манай “Шарын гол” ХК-ийн эзэмшиж буй талбай дээр 376 сая тонн нүүрсний нөөц байна гэсэн тооцоо гарсан. Ингээд бид нөөцийн талаар баттай ойлголттой болсон. Хайгуулын эхний шатны үйл ажиллагаа 1958 онд эхэлсэн учраас тэр үеийн хайгуулын технологи, ашиглаж байсан өрөмдлөгийн машин техник нэлээн асуудалтай, алдаа оноо их байсан байх магадлалтай. Хоёрдугаарт, бид олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн “Эрнест янг” гэж аудитын компаниар санхүүгийнхээ бүх тайлагналыг хийлгэсэн. Хөрөнгийн биржийн компани тайлагналаа нэр хүндтэй, хүлээн зөвшөөрөгдөхүйц компаниар хийлгэхгүй бол болохгүй.

-Яагаад?

-Нийт хувьцаа эзэмшигчийн эрх ашгийн асуудал учраас ийм чиглэлийн үйл ажиллагаа явуулсан. Мөн компанийн засаглалыг сайжруулах томоохон хөтөлбөр хэрэгжүүлсэн. Үүний үр дүнд компанийн удирдлага, төлөөлөн удирдах зөвлөл, менежмент болон шийдвэр гаргах түвшнүүд хоорондын хамтын ажиллагааг сайжруулж ажилласан. Дараагийн гол ажил бол, манайх хөрөнгийн биржийн, уул уурхайн компани учраас мэдээллийн ил тод байдлыг нээлттэй болгоё, энэ чиглэлээр дорвитой ажил хийе гэсэн зорилт тавиад, өдөр тутам, сар, жил, улирлын мэдээллүүд, тайлан, тэнцэл ТУЗ, менежментийн хурлууд зэрэгтэй холбоотой мэдээллийг ил тод, нээлттэй мэдээлж, бас шүүмжлэлтэй хандахаар томоохон өөрчлөлтүүдийг хийсэн.

-Үр дүн гарсан уу?

-Бид өнгөрсөн жил хөрөнгийн зах зээл үүсч хөгжсөний 20 жилийн ойгоор мэдээллийн ил тод байдлыг хангасан, ил тод байдлыг эрхэмлэгч байгууллага гэсэн шагнал авсан. Манай одоогийн байгаа ил уурхай технологи болон нүүрс олборлоход өндөр зардал гарахаар байдалд орчихсон байгаа. Бид нөөц дээрээ суурилаад, хөрсний тогтоцоос үүдэн шинээр ил уурхай байгуулахаар болсон. Түүний дагуу Уул уурхайн хүрээлэн, мэргэжлийн байгууллагуудтай хамтраад манай захиалгын дагуу “Шарын гол”-ын уурхайд шинэ ил уурхай нээх техник, эдийн засгийн үндэслэл дээр ажиллаж байна. Бидний төсөөллөөр бүх ажил цаг хугацаандаа багтвал наймдугаар сард хөрсөө хуулаад намар нээх санаатай байгаа.

-Цаашид ямар ажил хийхээр төлөвлөж байна вэ?

-Олборлолтын хэмжээгээ нэлээд нэмэгдүүлж, сая 500 мянган тоннд хүргэе гэсэн бодолтой байгаа. Үүний шалтгаан нь нэгд, манай хойд хөршийн цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ, үйлдвэрлэл ойрын таван жилд хоёр дахин нэмэгдэх шинжтэй. Станцууд нь өргөтгөлөө хийгээд эхэлчихсэн. Дээр нь Дархан, Эрдэнэт, бусад районы нүүрсний хэрэглээ нэлээн нэмэгдсэн учраас олборлолтоо нэмэгдүүлэх шаардлагатай гэж үзэж байгаа. Мөн тодорхой хэмжээгээр Хятад, Орос руу экспортлох төлөвлөгөөтэй. Тиймээс бид нүүрсээ баяжуулж, угааж экспортод гаргая гэсэн зорилт тавьж, түүнийхээ дагуу баяжуулах, угаах үйлдвэрийн техник эдийн засгийн үндэслэлийг мэргэжлийн байгууллагаар хийлгэж байна.

-Ажилчдаа мэргэшүүлэх, дадлагажуулах асуудалд анхаарал хандуулж чадаж байна уу?

-Хөдөлмөр аюулгүй ажиллагаа, давтан сургах, давхар мэргэжил эзэмшүүлэх, мэргэжлийн зэргийг нь сайжруулах чиглэлээр нэлээн үйл ажиллагаа зохион байгуулж, ур чадвартай хамт олон бий болгох тал дээр анхаарч ажиллаж байна. Манайх угаасаа сайн “кадрууд”-тай уурхай л даа. Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч Д.Очирбат гуай хэлсэн байдаг. “Шарын гол”-ын уурхай Монгол Улсын уул уурхайн анхны боловсон хүчнүүдийг бэлтгэсэн бааз суурь байсан” гэж. Одоо ч тийм хэвээр байгаа. 2013 оноос эрчим хүчний үнийг чөлөөлөх УИХ, Эрдэс баялаг, эрчим хүчний сайд, Засгийн газрын хамтарсан шийдвэр гарсанд их баярлаж байна. Энэ нь төвийн эрчим хүчний нүүрс нийлүүлж байгаа уурхайдын хувьд ач холбогдолтой алхам болно.

-Тухайлбал?

-Ганцхан манай л нүүрсний үнийн асуудал үнэ хямд болоод байгаа юм биш. Багануур, Шивээ-Овоо гэсэн үндсэн гурван уурхай нилээн хүнд асуудалтай байна. Улсынх болохоор дараад чимээгүй байлгаад байдаг шиг байгаа юм. Манайх бол хувийн компани, мэдээж юу гэж алдагдал хүлээгээд сууж байхыг хүсэх вэ дээ. Гэсэн хэдий ч бид өөрсдийн өмнөх нийгмийн хариуцлагыг ухамсарлаж өнгөрсөн 8 жилд алдагдалтай үнээр нүүрсээ станцуудад нийлүүлсээр ирсэн. Энэ талаар яам, Засгийн газар сайн мэдэж байгаа. Хэрвээ нийгмийн хариуцлагатай компани байна уу гэвэл манайх л байна гэж би боддог. Өнгөрсөн найман жилийн хугацаанд бид эрчим хүчний зохицуулагдсан үнээс болж маш их хэмжээний алдагдал хүлээсэн.

-Өнөөдөр “Шарын гол”-ын нүүрсний уурхайд хичнээн ажилтан ажиллаж байна вэ?

-Нийтдээ 530 хүний бүртгэлтэй. Манайх өвөлдөө бүтэн ээлжийн, зунд хагас ээлжийн ажиллагаатай.

-Аюулгүй байдлыг хангаж ажиллахад хэрхэн анхаарал хандуулав?

-Бид аюулгүй ажиллагааны талаар нэлээн хатуу бодлого баримтлан ажиллаж байна. Ялангуяа ил уурхайд осол эндэгдэл байж болохгүй гэдэг асуудлаар ханддаг. Үүнтэй холбогдуулан хувцас хэрэглэлээр хангах, давтан сургалтууд хийхээс гадна хөдөлмөр хамгааллын алба байгуулж, хяналт тавих, өдөр тутмын сургалтуудаас авахуулаад аюулгүй ажиллагааны хувьд сүүлийн хоёр жилийн турш нэлээн дэвшилд хүрсэн гэж дүгнэж байна.

-Төр засгийн зүгээс нүүрсний уурхайнуудын хувьд ямар асуудалд анхаарал хандуулаасай гэж хүсч явдаг вэ?

-Би зөвхөн өөрийн уурхайд зориулж ярьж байгаа юм биш. Ер нь эрчим хүчний үнийг чөлөөлөх нь зөв. Одоо тотацийн систем гэж ярьж байгаа. Тотациа хаанаа өгөх вэ гэдэг асуудлыг ярих хэрэгтэй. Эрчим хүчний систем өнөөдөр нэг худалдан авагчтай загвараар яваа. Тэгэхээр хаанаа тотациа өгөх вэ гэдгээ бодлогын хувьд сайн тодорхойлж явах ёстой гэж боддог. Уурхайн хувьд хэрвээ нүүрсний үнээ чөлөөлөхгүй бол бид хөдлөхгүй. Бидэнд тийм эрх бий. Гэхдээ бид улсын эдийн засгийн гол хоёр бүс Дархан, Эрдэнэтийн галыг таслаад суухыг хүсэхгүй. Дээр нь дотоодын уул уурхайн компаниудаа татварын хувьд дэмжлэг үзүүлээд гэх нь хаашаа юм, ер нь илүү төвшинд авч үзэж, бодлогоор дэмжих хэрэгтэй.

-Ямар хэлбэрээр дэмжих вэ?

-Манай улсад үйл ажиллагаа явуулж буй уул уурхайн компаниудын ихэнх гадны хөрөнгө оруулалттай байна шүү дээ. Тэдний гараа биднийхээс өөр. Гадны хөрөнгө оруулалттай компани цалин мөнгө, мэргэжилтэй боловсон хүчин сайтай, ар нь их том байна. Бидний хувьд байгаа юм байгаагаараа. Ерөнхийдөө том хүн хүүхэд хоёрыг уралдуулаад байгаа асуудал энэ салбар дээр харагдаж байна. Хөрөнгө оруулалтын орчин нөхцөл нь хүндэрвэл гадны компаниуд гараад явчихна. Энэ улсад Монголын компаниуд л үлдэнэ. Мэдээж би гадны компани үйл ажиллагаа явуулахыг хориглосон, хязгаарлах зүйл яриагүй. Аль болохоор харж үзэн, учиргүй мундаг ялгавартай биш юм гэхэд арай илүү түвшинд дэмжиж, томруулах, бэхжүүлэх чиглэлийн үйл ажиллагаа явуулж гэмээнэ дотоодын компаниуд үлдэж ажлаа хийнэ. Монгол хүн аливааг сурахдаа амархан. Ийм л юм хэлмээр санагддаг юм.

-Бодлогын түвшинд дэмжинэ гэхээр...

-Өөрөөр хэлбэл оочер байхад манайх түрүүлж ордог байх хэрэгтэй гэж боддог. Ийм л байх ёстой. Аль ч улсад үндэсний компаниудаа л дэмжинэ үү гэхээс биш гадны компаниудаа хөгжүүлдэг улс орон байхыг үзээгүй. Бүгд ашиг хөөж байгаа. Дотоодын компаниуд сайн, муу олон талтай ч уул уурхай дээр хязгаарлалттай бодлого барихад буруудахааргүй болчихсон. “Энэ улс 6000 уурхайтай болох гээд байгаа юм уу” гэж Ерөнхийлөгчийн хэлсэн үнэн. Одоо бодлоготой, шахалттайгаар юуг нь ашиглаж, юуг нь хойш тавих вэ гэдэг асуудлыг бас бодлоготой авч үзэх ёстой гэж боддог.

-Таны ярианаас гадны компаниудад төдийлөн таатай бус ханддаг юм болов уу гэж бодогдлоо?

-Гадны хөрөнгө оруулагчдыг би дэмждэг. Тэд хөрөнгө мөнгөтэйгээ ирдэг. Хоёрт, техник технологи авчирдаг. Гуравдугаарт, шинэ менежерүүд авчирдаг. Тодорхой хугацаанд олборлох салбар дээр гадаадын хөрөнгө оруулалт оруулах шаардлагатай. Тодорхой хугацаанд дотоодын компаниудаа өсгөж бойжуулж байгаад гадныхныг шахаж гаргах ёстой гэж боддог. Дээр нь гадныхан манайхныг бодвол аюулгүй ажиллагаа дээр харьцангуй сайн анхаарал тавьдаг нь харагддаг. Манайхан энэ тал дээр дутуу дулимаг ханддаг. За яах вэ гээд орхидог. Уул уурхайд аюулгүй ажиллагаа хамгийн гол зүйл байх ёстой. Хөдөлмөр хамгаалал, эрүүл мэнд гэх мэтчилэн.

-Уул уурхайд ажиллагсад яваандаа мэргэжлийн өвчтэй болдог гэдэг. Энэ талаар юу хэлэх вэ?

-Энэ нь нэг талаасаа орчин нөхцлөөс болдог боловч ажиллаж буй хүнээсээ их хамаардаг. Энэ талаар арай өөр бодолтой байдаг гэсэн үг л дээ.

-Уул уурхайн эцсийн бүтээгдэхүүн гаргах талаархи таны бодлыг сонсъё!

-Боловсруулах үйлдвэр нэн чухал. Төрийн бодлогоор яаравчлан хийх ёстой асуудал. Дотоодын компани давамгайлсан байдлаар боловсруулах салбараа хамгаалж үлдэх ёстой. Тэгж байж уулынхаа баялгаас ашиг орлого хүртэнэ.

-Таны ярианд боловсон хүчний асуудал дурдагдаад өнгөрсөн. Энэ салбарт мэргэжлийн боловсон хүчин дутагдалтай санагддаг?

-Би хувьдаа энэ салбарт 5-10 мянган хүн дутагдаж байгаа гэж үздэг. Оюутолгой, одоо яригдаж байгаа уурхайнуудад хэдэн хүн хэрэгтэй билээ. Би өчигдөр Болд төмрийн завод дээр очоод ирлээ. Тэнд 1300 хүн ажиллаж байна. Миний бодлоор 1300 биш, арай цөөн чадвартай хүн ажиллах ёстой. Техник, техникум гээд хэлчихвэл буруудах байх. Хүмүүсийг энэ чиглэл рүү нэлээн сайн сургаж, мэргэжилтэй ажилтан бий болгох, хоёрдугаарт инженерийн чиглэлийн боловсролыг хүчтэй болгох хэрэгтэй. Улс оронд бүтээдэг багц нь том байхгүй бол зөвлөдөг, тооцоог нь боддог боловсон хүчин хангалттай. Дээр нь чадваргүй байна. Тиймээс инженерийн боловсролын чиглэлийг нэлээн дэмжих хэрэгтэй.

-Бүх компани энэ чиглэлээр дутагдалтай байдаг уу?

-Ямар ч том компани байсан инженер, ашиглалтын инженер, геологи хайсаар байдаг. Төгсөөд гарсан хүүхдүүд шаардлага хангаж чадахгүй тал бий. Бид тэднийг голоогүй, цааш хөгжүүлж ажиллуулна. Боловсруулах үйлдвэрийн боловсон хүчин гэвэл бараг байхгүйтэй адил. Одоо бид боловсруулах салбарынхаа гарааг тавьж байна. Тун удахгүй боловсруулах үйлдвэрийн тухай бид биш юм гэхэд хөрөнгө оруулагч нар яриад эхэлнэ. Тэр үед бид боловсон хүчнээ хаанаас хангах юм бэ. Хятад, Филлипинээс авчрах уу гэдгээ бодох хэрэгтэй. Тэгэхээр засгаас тодорхой программтай дэмжих бодлого гаргаад энэ салбарт ажиллах хүчнийг цогцоор нь бэлдэж өгөхгүй бол хэцүүднэ. Үнэхээр бүх компани боловсон хүчний дутагдалд орчихоод байна. 1000, 2000 долларын цалин өгье гээд ч хүн олдохгүй байна.

-Зарим нь өндөр цалин шаарддаг ч чадвар нь хүрдэггүй байдал ажиглагддаг?

-Тийм. Үнэхээр ажлаа хийж чаддаг бол тийм хэмжээний цалин өгөхөд компаниуд татгалзахгүй. Их өндөр цалин шаардсан улсууд ирдэг. Хэдэн сар ажиллаад өндөр цалин авах хэмжээний чадвар, мэргэжилтэй байна уу гэвэл 50 хувьд нь ч хүрэхгүй байх нь бий. Мөн инженерийн дунд шатны ажилчин бэлдэж сургах систем хэрэгтэй байна. Миний ойлгож байгаагаар барилгын салбарт хүч сэлбэлт хийгдсэн. Бидэнд үнэхээр хоёр, гурав дахь шатны сайн боловсролтой боловсон хүчин хэрэгтэй байна. Та бүхэн харж байгаа. Австри, Америкаас мундаг чадвартай хүн авч ирлээ гэхэд жилийн цалин доод тал нь 500 мянган доллар нэхэж байна. Улс одоо Тавантолгой дээр захирал хайгаад олохгүй байгаа биз дээ. Ирсэн нь 680 мянган доллар нэхдэг, тэр хүний хувьд бараг доод цалин л байгаа асуудал.

-Нүүрсний салбарт зориулагдсан хууль, шийдвэрүүд бодит амьдрал дээрээ хэр уялддаг вэ?

-Зэсээсээ давсан нүүрсний эдийн засаг гарч ирж байна. Дараагийн хоёр жил төмөр, хүдэр давах байх. Салбарын хувьд гарч буй бодлогуудын зарим нь жаахан эртэдчихсэн. Дөнгөж өндийж буй салбар дээр дарамт учруулах бодлогууд их гарч байна. Ядаж таргалуулж байгаад алж иддэг байгаа даа. Тэгэхэд дөнгөж хөл дээрээ тэнцэж байхад нь өшиглөөд унагах гэж байгаа юм шиг бодлогууд явагдаад байдаг. Мэдээж төсөв мөнгөний асуудал байгаа байх, гэхдээ энэ бүхэн сүүнийхээ үнээг алж иднэ гэдэгтэй адил юм болчихоод байна. Тэгэхээр энэ салбараа жаахан бэхжүүлж, хөл дээр нь босгож байж татвар хураамжаа ноогдуулмаар юм. Угаасаа манай улс тодорхой хугацаанд өндөр татвар хураамжтай орон болох байх гэж би боддог.

-Олон төрлийн татвар бий юү?

-Шууд болон шууд бус татвар их бий. Ялангуяа нүүрс гаргахтай холбоотой маш олон ядаргаатай асуудлууд бий л дээ. Энэ салбарыг хөл дээр нь босгож, монгол компаниудаа жаахан бядтай болгохгүй бол яагаа ч үгүй байхад нь дарамтлаад, хамгийг нь сорж аваад байх юм бол босч, үйлдвэрлэлээ үргэлжлүүлж, хүмүүсээ боловсруулж чадахгүй.

-Компаниуд хүмүүсээ сургах асуудалд бас ч анхаарал хандуулдаг болжээ?

-Анхаарч байна. Мөнгөтэй байж үйл ажиллагаа явуулна. Хүмүүсээ сургаж, чадваржуулах, компаниа сайжруулах, технологи шинэчлэлд тодорхой хэмжээний мөнгө хэрэгтэй. Тэгэхээр санхүүгийн хувьд бололцоотой болох нөхцлийг нь тодорхой хугацаанд бодлогоор бэлдэж өгөх ёстой гэж бодож байна. Одоо хүмүүс хөгжөөд байна гэж ярьдаг. Гарааны шатандаа л байгаа асуудал шүү дээ. Тогтсон, мундаг уул уурхайн компани цөөхөн. Энэ үед нь бодлогоор дэмжээд өгмөөр байгаа юм. Дэмждэггүй юмаа гэхэд хориг саад тавиад баймааргүй санагддаг. Тав, арван жилийн дараа компаниуд хөл дээрээ босоод, үндэсний компани болоод, хуримтлалаа бүрдүүлээд ирэх цагт буцаад боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт гэхчилэн шууд болон шууд бусаар дэмжлэг үзүүлдэг болж хувирна

Уран олборлоход хортой юу?

Уран гэхээр Монголчууд бид цацрагт идэвхт, байгаль дээр өргөн тархалттай металл гэхээсээ илүүтэй ховор, хор хөнөөл нь гамшгийн түвшинд хүргэх аюултай, онц чухал “стратегийн” түүхий эд гэсэн ойлголт давамгайлдаг. Харин ураныг байгаль дээр өргөн тархацтай металл хэмээн ярьдаг. Түүнчлэн хор хөнөөл багатай гэх тохиолдол ч цөөнгүй яригддаг.

Ураны олборлолт ирэх жилээс эхэлнэ гэж байгаа. Харин одоогоор хайгуулын ажлууд хийгдэж байна. Тодруулж хэлбэл АНУ, Орос, Канад, Франц, Хятад зэрэг улсуудын төлөөлөгчид 20 гаруй ордод хайгуулын ажил явуулж байгаа. Энэ удаад Уран тийм ашиг тустай, нийгэм эдийн засагт тэгж нөлөөлнө гэдгийг ярихыг хүссэнгүй. Харин үнэхээр олборлолт хийх төвшинд бидэнд стандарт гэсэн зүйл байна уу. Ураны олборлолт явуулж байгаа компаниуд хэрхэн ажил үүргээ явуулж байгаа бол. Үүнийг нь хянах тогтолцоо байна уу гэдгийг мэдэхийг хүссэн юм. Саяхан УБ хотоос 60-хан км зайд хятадууд уран олборлож байна гэсэн мэдээлэл цацагдсан. Гэвч тухайн орон нутгийнхан энэ мэдээллийг үгүйсгэсэн. Хэрвээ энэ мэдээлэл үнэн бол бидэнд ямар их хор хөнөөл учрахыг мэдэхгүй. Уран бол цөмийн зэвсэг хийх гол түүхий эд бөгөөд цөмийн цахилгаан станцад бас ашигладаг гэдэг ойлголтоос өөр мэдээлэл алга. Гэтэл ураныг олборлохдоо тусгай хамгаалалтын хувцас өмсдөг, гэхдээ үүний нөлөөлөл тийм ч тус болдоггүй хүний ДНК-д маш сөрөг нөлөө үзүүлдэг байна. Саяхан нэг танил маань ураны хайгуулын компанид таван хоног ажиллаад ирэхдээ нүүр гар зэрэг биеийн ил харагдах хэсэг нь борложээ. Гэхдээ наранд хөрслөг байдлаар борлох бус, түлэгдсэн байдалтай борлосон байсан. Мөн түүний олборлолт явуулахаас өмнө авсан шарх энэ хугацаанд эдгэсэнгүй. Жишээ авсан эх сурвалжийн хэлж буйгаар нүд нь аргаж, ил харагдах шарх нь уран олборлох тэр орчинд эдгэдэггүй байсан талаар тайлбарлалаа. Энэ хүн үндсэндээ яг таван хоног ураны хайгуулын компанид ажилласан юм. Харин үнэхээр ураны хортой холбоотой юу гэдгийг нотлоход хэцүү юм. Гадны хөгжингүй орнуудын иргэд уран олборлолт, радиацийн тухай , түүнээс хэрхэн хамгаалах тухай мэдлэг олгодог. Харин манайд ураны салбарт ажиллагсад хордлогоос хамгаалдаг арга хэрэглэдэггүй юм байна. Энэ нь хордсон эсэхээ мэдэхгүй байна гэсэн үг юм. Уран олборлох түүнээс дутахгүй радиаци гардаг. Тиймээс тэрхүү цацраг идэвхт бодис орчныг хордуулан ус, ургамалд үлддэг. Мөн уранаас альфа туяа илэрдэг. Энэ нь урантай чулуулгийг нунтаглах үед идэвхжиж бета, гамма туяа болж хувирдаг. Бета туяа гэдэг нь элементийн цөмийг тойрон эргэлдэж байгаа электрон тасран гарч байгаа хэрэг бөгөөд электрон хасах цэнэгтэй учраас хүний биед орох нь хялбар бөгөөд орчноо ионжуулдаг. Бета туяа нь цаасыг хялбар нэвчих боловч хуванцар материалыг чаддаггүй. Энэ туяа нь хүний эрхтэнд шууд нөлөөлөх чадвартай. Гамма бетагаас хэд дахин хүчтэй цацраг юм

Стандартгvй уул уурхай хєгжлийн гарц гэж vv

ул уурхай, баялаг дагасан хєгжлийн зvтгvvр ирэх жилvvдэд эрчээ аван хурдлах нь гарцаагvй боллоо. Газрын хэвлий дэх баялаг асар их мєнгє, хєгжил дагуулах нь хэмээн улстєрчид

сурталчилгаа »

хєєрцєглєн баярлаж байна. Vнэндээ баярлахаас ч яах билээ. Тєв Азийн зvрхэн дэх Монгол Улс шинэ зуунд дэлхийн vсрэнгvй хєгжилтэй орнуудын нэгд багтах боломж бvрдэж байхад. Гэхдээ баярлаж суухаасаа ємнє их мєнгєний урсгал, эдийн засгийн єсєлтєд бэлтгэх хэрэгтэй шvv дээ. Ойрын жилvvдэд асар хурдацтай хєгжих уул уурхайн салбарынхаа "фундам"-ыг зєв, найдвартай бий болгох ёстой. Хууль, эрх зvйн орчин, хєрєнгє оруулалтын ил тод, найдвартай, тогтвортой байдал гээд анхаарах зvйл их бий. Гэхдээ энэ бvхнийг багцалж, нэг дор базах ёстой нь стандарт гэхэд болно.

Єнєєдєр хvн бvр уул уурхай руу хошуурч, ярьж байгаа хэр нь єнєєг хvртэл энэ салбарт нэгдсэн стандарт алга байна. Стандартгvй уул уурхай хєгжлийн гарц гэж vv. Эргэлзээтэй л асуулт. Европын холбооны стандарт, Кембрижийн боловсролын стандартыг нэвтрvvлнэ гэж ярьж байгаа ч уул уурхайн салбарт тийм стандартыг баримтална гэх vг одоогоор сонсогдохгvй байна. Гэтэл ойрын жилvvдэд ирэх тэр єндєр хєгжилд уул уурхайн салбар л хєтєлнє биз дээ.

Гол тулгуур нь байж єнєєг хvртэл стандартгvй байж болох уу. Бид эхний ээлжинд уул уурхайн салбараар дэлхийд тэргvvлэгч Чили, Автралийн шилдэг стандартыг баримтлах ёстой байх. Нєхєн сэргээлт, хєрєнгє оруулалт, уул уурхайн салбарт ашиглагдаж буй техник, технологи гээд олон зvйлд стандарт хэрэгтэй. Боловсон хvчний хувьд ч бас олон улсын шилдэг туршлага, стандартыг нэвтрvvлэх боломжтой.

Харамсалтай нь тэр бvх зvйл єнєєдєр нэг их яригдахгvй л байна. Тавантолгойгоо эдийн засгийн эргэлтэд оруулна гэхээсээ урьтаж, тэнд нєхєн сэргээлтийн ийм стандартыг баримтална шvv гэж хэлэх хэрэгтэй. Хайгуул, олборлолт, vйлдвэрлэл, нєхєн сэргээлт гээд бvх зvйл зєв стандартын дагуу явж байвал тэндээс хєгжил аяндаа ирэх учиртай. Стандарт байна гэдэг бvх зvйл тодорхой гэсэн vг. Манай уул уурхайн салбар дэлхийд єрсєлдєхийн тулд нэгдсэн стандартыг баримтлахаас єєр аргагvй.

Харин єнєєгийн нєхцєлд байдал ямар байна вэ. Хэн дуртай нь уул уурхайн салбарт хєрєнгє оруулж, лиценз эзэмшээд л хайгуул, олборлолт хийж байна. Тэнд нэгдсэн стандарт байхгvй болохоор хяналт тавьж ч чадахгvй байна. Хэн гэдэг нєхєр ямар технологи ашиглаад, ямар vйл ажиллагаа явуулаад байгаа юм бvv мэд. Тэр нь байгаль орчинд хортой, хоргvй гэдгийг бол бvр ч мэдэхгvй. Тухайн хєрєнгє оруулагч нь шилдэг, мундаг гээд хэлчихвэл боллоо. Тvvнд итгэхээс єєр арга байхгvй, нэгдсэн стандарт, бодлогогvй юм чинь. Харин эцсийн дvндээ байгаль экологи сvйрч, хоосон нvхнvvд л vлдэнэ. Нєхєн сэргээлтийг ингэж хийх ёстой гэсэн стандарт байхгvй юм чинь, яаж ч чадахгvй шvv дээ. Манай улсын хэмжээнд уул уурхайн хайгуул, олборлолтын 1500 гаруй лиценз олгогдсон байдаг. Энэ бvх лиценз, зєвшєєрєлд ямар компани, ямар стандартаар vйл ажиллагаа явуулж байгааг хэлчих албаны хvн байхгvй л болов уу. Ашигт малтмалын газар нь лицензээ олгохоос биш тэнд vйл ажиллагаа явуулж буй компаниудад хяналт тавихгvй. Тэнд байгаль орчин сvйрнэ vv, vгvй юу, нєхєн сэргээлт хийнэ, хийхгvй гэдэг vндсэндээ хэнд ч хамаагvй болж таарч байна.

Ерєнхий сайд С.Батболд уул уурхайн салбарт Канад, Австралийн стандартыг баримт¬лах талаар ярьж эхэлсэн нь сайшаалтай. Гэхдээ "хурдлаач" гэж хэлмээр байна. Жижиг, том байх нь хамаагvй, уул уурхайн салбарт ямар нэгэн vйл ажиллагаа явуулж л байгаа бол стандартаа баримталдаг болох ёстой. Хайгуул, олборлолт, нєхєн сэргээлт, vйлдвэрлэл, боловсон хvчин гээд олон зvйлийг тусгаж болно. Бvгд нэгдсэн стандарттай болчихвол амар биз дээ.

Стандарттай болчихвол тэр стандартыг хэрэгжvvлэх институцийг байгуулчихаж болно. Тэр институци нь гол хяналтаа тавиад болохгvй байгаагийнх нь лицензийг хураагаад энэ тэр vйл ажиллагаа явуулна гэсэн vг. Энэ асуудлыг аль болох шуурхайлахгvй бол єнєєдєр нєхцєл байдал хэн, хаана, юу хийж байгаа нь бvv мэд, "зуун задгай, жаран хагархай" гэдэг шиг л байна. Тийм байж, уул уурхайн салбар хєгжилд хєтлєх нь гэж хєєрцєглєєд байх ямар ч шаардлагагvй биз дээ.

Стандарт, дараа нь хєгжил гэсэн зарчмаар бvх зvйл явах ёстой. Уул уурхайн салбарт нэгдсэн стандарт баримтлахгvй бол нєгєє баялгийн хараал, голланд євчин гээч нь даанч амархан газар авна даа. Манай улстєрчид, бодлого тодорхойлогчид Монгол Улсынхаа ирээдvйг арай ч тийм "голланд євчин"-д нэрвэгдсэнээр тєсєєлєхгvй байлгvй дээ. Тиймийн тулд одооноос нэгдсэн стандарт нэвтрvvлнэ хэмээн хаа сайгvй л ярьж эхэллээ. Яриа хєєрєє нь ажил болох цаг удахгvй ирнэ гэж найдъя.

Энэ асуудлыг аль болох шуурхайлахгvй бол єнєєдєр нєхцєл байдал хэн, хаана, юу хийж байгаа нь бvv мэд, "зуун задгай, жаран хагархай" гэдэг шиг л байна. Тийм байж, уул уурхайн салбар хєгжилд хєтлєх нь гэж хєєрцєглєєд байх ямар ч шаардлагагvй биз дээ. Стандарт, дараа нь хєгжил гэсэн зарчмаар бvх зvйл явах ёстой.

Таван ойтой эн тэнцэх хувьцаа ба ''Хєшєєт''-єєр хєрєнгє босгосон хятад ноёдын хэн нь хэн бэ

Монголын бvх ард тvмний ємч ємнийн говийн Тавантолгойн нvvрсний ордыг эзэмшигч “Эрдэнэс Тавантолгой” компани нийт 15 тэрбум хувьцаатай. Vvний 10 хувийг буюу 1,5 тэрбум хувьцааг

сурталчилгаа »

Монголын хоёр сая 700 мянган иргэнд хvртээнэ. Хvн бvрт 536 ширхэг хувьцааг vнэ тєлбєргvй эзэмш vvлснээрээ газрын доорх баялгийн vр шимийг ард тvмэнтэйгээ хуваалцаж байгаа. Харин Монголын баруун хязгаарын Хєшєєтийн нvvрсний ордыг эзэмшигч БНХАУ-ын 100 хувийн хєрєнгє оруулалттай “Мо Эн Ко” буюу “Mongolian energy corporation” мєн л 15 тэрбум хувьцаатай. Харамсалтай нь Тавантолгойтой эн тэнцэх баялагтай Хєшєєтийн нvvрсний ордын хувьцаагаар хэд хэн хятад ноён хєрєнгє босгон дэл хийн баячуудын эгнээнд жагсаж явна. Монголчууд юутай vлдэв.

Хонконгийн хєрєнгийн бирж болон “Мо Эн Ко” компанийн албан ёсны сайтад мэдээлснээр хоёрдугаар сарын 28-ны єдрийн байдлаар дээрх 15 тэрбум хувьцааны зургаан тэрбум 600 гаруй сая нь арилжаалагджээ. 2009 оны намар олон улсын биржид “чєтгєрийн хувьцаа”, “алтан хувьцаа” хэмээгдэн vнэд орж байсан vед Хєшєєтийн хувьцаа 18.06 хонконг долларт хvрч биржийн рекордыг тогтоож байв.

Тэр vед “Мо Эн Ко” компанийн биржээс босгосон нийт хєрєнгє дєрєв орчим тэрбум доллараар vнэлэгдэж байв. Монгол тєгрєгт шилжvvлбэл манай улсын жилийн тєсвийг нугалж, хэдэн их наядаар хэмжигдэх мєнгийг хоёрхон жилийн хугацаанд босгосон. Vvнээс хойш хоёр хавар єнгєрчээ. Хонконгийн хєрєнгийн биржийн гол арилжааны нэг Хєшєєтийн хувьцаа одоо ч байнга, тогтвортой арилжаалагдаж байна. Єчигдрийн буюу 2011 оны дєрєвдvгээр сарын 05-ны 16 цагийн байдлаар 1.88 хонконг долларын ханштай байв. Сvvлийн хэдэн сарын байдлаар 1-2 хонконг долларын хооронд хэлбэлзэж байгаа энэ хувьцааг арилжаалагдсан тоонд нь харьцуулбал хамгийн багаар тооцоход есєн тэрбумаар vнэлэгдэх хєрєнгєтэй болжээ.

Харамсалтай нь энэ их хєрєнгийн ганц ч цент нь Монголын байтугай Ховдын жирийн малчинд хамааралгvй. Бvгд БНХАУ-ын нэр бvхий дєрвєн ноёны болон бусад гэх тодотголтой бидний vл мэдэх хvмvvсийн хєрєнгє. Тиймээс энэ удаагийн нийтлэлээрээ эрх баригчид болон уншигчдынхаа анхаарлыг Монголын баруун хязгаарын Тавантолгой болох Хєшєєтийн зvг дахин хандуулж, авлигад идэгдсэн эрх мэдэлтнvvдийн оролцоотойгоор монголчуудаас хулгайлж авсан Хєшєєтийн баялагт эзэн суусан хятад ноёдын хэн нь хэн болохыг хvргэж байна.

ХЯТАД НОЁДЫН ХЭН НЬ ХЭН БЭ?

“Mongolian Energy Corporation” компанийн вэб сайтад хоёр жилийн ємнє мэдээлснээр тус компанийн хяналтын багц буюу 51 хувийг БНХАУ-ын дєрвєн иргэн эзэмшдэг. Хамгийн их буюу 25 хувь нь Лю Чэн Лин гэдэг хvний мэдэлд байсан.

Тухайн vед энэ хvний талаарх мэдээлэл БНХАУ, Хонконгийн хэвлэлийнхний гол сэдэв болж тvvнийг Мv Ма-гийн гэх алдарт авлигын хэрэгт нэр холбогдож байсан нууц ноёнтон болохыг илчлэн шуугиж байлаа. Эдvгээ тvvний хувь эзэмшил буурсан ч гол хувьцаа эзэмшигчийн нэг хэвээр vлджээ. Энэ оны хоёрдугаар сарын 28-ны єдрийн байдлаар “Mongolian Energy Corporation”-ий хувь эзэмшилд єєрчлєлт орж, 30.32 хувийг нэр бvхий хувьцаа эзэмшигч болон захирлууд нь эзэмшиж, 69.68 хувийг нь нийтэд арилжаалж байна. Vvнээс хамгийн гол хувьцаа эзэмшигч эрхмvvдийг танилцуулъя.

1. Lo Lin Shing буюу Simon. “Мо Эн Ко”-гийн хамгийн их буюу 18,21 хувийг эзэмшдэг. Америк, Хонконгийн давхар иргэншилтэй хятад хvн. “Mongoian energy corporation”-ийг vvсгэн байгуулагч. “Шинэ дэлхий” группийн ерєнхийл єгч. Эдvгээ “Mongoian energy corporation”- ий ерєнхийлєгчєєр ажилладаг. Албан ёсны сайтад мэдээлснээр 18.21 хувийг гэр бvлийнхэн болон компаниараа хамтран эзэмшдэг.

2. Хоёр дахь гол хувьцаа эзэмшигч Liu Cheng Lin. Хонконгийн хєрєнгийн бирж дэх тус компанийн мэдээллээр 12 хувийг дангаараа эзэмшиж байна. Хятадын “Санхvv, эдийн засаг” сэтгvvл, “Санхvv, эдийн засгийн цаг” сонин болон www.mpfinance.com, news.sins.com зэрэг сайтад энэ хvний талаар эрэн сурвалжилсан олон нийтлэл гарсан. Тvvний жинхэнэ нэр нь Лю Ай Динг мєн Лью Ши Чи гэсэн нэр хэрэглэдэг. БНХАУ даяар дуулиан тарьж байсан “Мv Ма”-гийн гэх авлигын хэргийн гол холбогдогч болохыг Хятадын сэтгvvлчид олж тогтоосноо зарласан. Vvнээс болоод тухайн vед Хонконгийн биржийн хяналт шалгалтынхны анхааралд єртєж биржийн худалдааг нь зогсоон шалгасан талаар хэвлэлvvдээр нь шуугиж байв. Хєшєєтийн хувьцаа хоёр жилийн ємнє Хонконгийн биржийн рекордыг тогтоож vнэд хvрч байх vед тvvний хувь хэмжээ 25 орчим тэрбум хонконг доллараар vнэлэгдэж байсан.

3. Cheng Yu Tung болон хамтрагчид. Нийтэд арилжаалагдсан хувьцааны 3,41 хувийг эзэмшдэг.

4. Cheng Kar Shun, Henry болон хамтрагчид. Нийтэд арилжаалагдсан хувьцааны 5.97 хувийг эзэмшдэг. Ийм дєрвєн эрхэм Хєшєєтийн баялгаар Хонконгийн хєрєнгийн бирж дээр босгосон олон тэрбум долларын хєрєнгийг эзэмшиж байна. Vvнээс харахад Хєшєєт Монголын биш Хятадын бизнесменvvдийн мєнгєний сан хємрєг болжээ. Харин бусад буюу нийтэд худалдаалсан 69.68 хувийг эзэмшигчдийн дотор монгол хvн байгаа болов уу.

Хонконгийн хєрєнгийн биржийн дvрэм, журмаар “жижиг” хувьцаа эзэмшигчдийг нэг бvрчлэн зарладаггvй. Тиймээс Хєшєєтийг монголчуудаас хамгаалахын тєлєє дуу нэг, дугтарвал хvч нэгддэг Монголын нэр бvхий улстєрчид тэдний дунд давхиж явааг vгvйсгэх аргагvй. Хєшєєт тєслийг санаачлагч гэдгээрээ монголчуудад танил болсон У.Барсболд гэх эрхэм “Мо Эн Ко” компанийн Монгол дахь гол “босс” гэдгийг бvгд мэднэ. Єєрєє ч хятадуудтай хамтран энэхvv тєслийг санаачилснаа хvлээн зєвшєєрсєн.

“Хєшєєтийн хэмээх орон нутгийн жижигхэн уурхайд хєрєнгє оруулбал ашигтайг ухуулан ятгаж, уяруулан зєвшєєрvvлж чадсан эрхэм бол МАХН-ын нарийн бичгийн дарга У.Барсболд. Цагтаа хориод мянган малаа нэгдэл, нийгэмд тушааж, Цэцэг сум, Цэцэглэх нэгдлийн даргаар ажилласан євєє Лханаасvрэнгийнхээ нутгийн vvцийг задалж, єєд нь татуулах тєсєл рvv мань эр “Шинэ дэлхий” группийн босс, Америк, Хонконгийн иргэн Саймон Луг оруулж чадсан юм” хэмээн зарим хэвлэлээр мэдээлсэн. Энэ нийтлэлд єгvvлснээр У.Барсболд Хєшєєттэй хамгийн их хамааралтай нь бvр ч ил болсон.

Тиймээс Монголын талаас Хєшєєтийг хятадуудад санал болгосон гэх утгаараа энэ эрхэм тодорхой хэмжээний хувь эзэмшил, оролцоо нєлєєтэйг vгvйсгэх аргагvй. Бизнес бол бизнес шvv дээ. Тєрсєн нутгаараа дэнчин тавьж, ямар ч ашиггvй наймаа хийнэ гэж байх уу.

“Мо Эн Ко” компанийн 69,68 хувийг худалдан авсан олон “жижиг” хувьцаа эзэмшигчдийн дотор Хєшєєтийг стратегийн ач холбогдолтой ордод оруулж, ховдчууд тєдийгvй монголчуудад хувь хишиг хvртээх хvсэл сонирхолгvй байгаа нэр бvхий улстєрчид тэдний дунд байгааг зарим эх сурвалж vгvйсгээгvй. Харин газар доорх баялагтаа эзэн нь хэмээн Vндсэн хуулиар тунхагласан Монголын ард тvмэн юутай хоцорч байгаа билээ.

Эх сурвалж: Залуу цэг ком

Д.Бат-Эрдэнэ: Ашигт малтмалын хууль шинэчлэгдсэн ч онцын ялгаа гарахгүй

Г.Отгонтуяа

"Моннис интернэшнл" ХХК-ийн дэд захирал Д.Бат-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Танай компани Геологи Судалгаа, Эрдэс Баялгийн Шинэ төсөл гэсэн хэлтэстэй болсон юм байна. Энэ хэлтсийн үйл ажиллагааны чиглэл юу вэ?

-"Моннис интернэшнл" нь Монголын уул уурхайд томоохон үүрэг гүйцэтгэж байгаа компани. Манай компани уул уурхайн томоохон техник технологи болох Liebherr, зэрэг дэлхийн томоохон компаниудын тоног төхөөрөм жийг оруулж ирж Монголын уул уурхайн салбарт нэвтрүүлж чадаж байгаа. Энэ утгаар нь томоохон үүрэг гүйцэтгэж байгаа гэж тодотгож байна л даа.

-Шинэ хэлтсийн чинь нэрийг сонсохоор судалгааны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулах юм байна. Одоогийн байдлаар ямар төсөл судалгаан дээр ажиллаж байгаа вэ?

-Өнгөрсөн жилээс "Моннис" компанид геологи хайгуул, ашиглалтын лицензтэй олон аж ахуйн нэгжууд хандсан. Тэр олон компануудын тавьж байгаа санал бол ихэнхи тохиолдолод тодорхой обьектүуд дээр хөрөнгө оруулах, хамтарч ажиллах тухай юм. Бид санал болгож буй орд, илэрцүүдтэй газар дээр нь очиж үзэх, байгаа геологийн болон ашиглалтын баримт бичгүүдтэй танилцаж дүгнэлт гаргадаг юм. Яг одоо санал болгож байгаа хэдэн нүүрс, төмөр, алтны обьектүүдийг судалж байгаа.

-Үйл ажиллагааны чинь чиглэлээс харахад, уул уурхайн салбарт өөрсдийн хүрээнд судалгаа явуулна гэж байна. Та мэдээж Геологич хүний хувьд монголын уул уурхайн хөгжлийг хэрхэн харж байна?

-Монголын байгалийн баялаг руу дэлхийн улс орнууд анхаарлаа хандуулаад эхэллээ. Дээр нь Оюутолгой, Тавантолгой гээд томоохон ордууд дэлхийн анхаарлын төвд ороод байна. Хятад хэдий том ч олон жилийн турш эрчимтэйгээр ашигт малтмал ашиглаад ирсэн болохоор хомсдолд ороод эхэллээ. Тиймээс бид өнөөдөр хаана, яаж ажиллахаа шийдэхийн тулд хамгийн түрүүнд зах зээлээ судлах хэрэгтэй. Ямар ашигт малтмал илүү байна, хэнтэй ажиллах вэ гэдгээ судлах ёстой. Жишээлбэл Хятад гэхэд нүүрсний хэрэгцээ маш их. Нүүрс гэхэд Хятад Орос хоёртой л харьцана. Учир нь одоо яриад байгаа 25сая тонн нүүрсийг Японруу тээвэрлэнэ гэж байхгүй шүү дээ. Холын орнууд болох Америк, Тайвань руу явуулах боломжгүй. Тэдэнд ховор мөталл, алт мөнгө хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл онгоцоор тээвэрлэж болохоор ашигт малтмалыг гаргах нь чухал. Манай улс жонш гаргаж байна. Гэхдээ ихэнхдээ Орос, Хятад руу. Учир нь энэ хоёр улс маш том гангын үйпдвэртэй. Харамсалтай нь манайх ганцхан төмөр замтай болохоор их хэмжээгээр ашигт малтмал, эрдсийн боловсруулсан бүтээгдэхүүн тээвэрлэхэд хэцүү болчихоод байгаа юм. Хамгийн ойрхон гэхээр л Орос, Хятад руугаа хандахаас өөр аргагүйд хүрээд байна.

-Манайд ураны олборлолт ч мөн чухалд тооцогдох болсон?

-Тиймээ. Гэвч дэлхийн зах зээл дээрх байдлыг харах хэрэгтэй. Өнөөдөр Японд үүссэн нөхцөл байдлаас харахад ирээдүйд удаан хугацаагаар цөмийн энергийн аюулгүй байдлыг харж эхлэх хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол аюул гамшиг нүүрлэж эхэлж байна. Атомын цахилгаан станцыг дагаад ураны асуудал ч мөн яригдаж эхэлнэ. Магадгүй Япон шиг газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүсэд байгаа орон Атомын цахилгаан станцаас татгалзаж эхлэх асуудал ч яригдаж мэднэ. Үүнийг ганцхан өнөөдөр шийдэхгүй ч хэдэн сарын дараа тодорхой болно. Хэдий аюулгүй байдлыг дээд зэргээр харгалзаж бүтээсэн ч байгалийн гамшиг бүхнийг нурааж байна.

Хэдэн жилийн өмнө манайд ураны үнэ уначихсан байсан. Одоо бол гайгүй болж байна. Үүнийг дагаад цахилгаан станц хүртэл барина гэж байсан шүү дээ. Харин одоо яах бол. Ийм эргэлзээ төрөхөөр байна.

-Уг нь манай улсын хувьд 2017 онд атомын цахилгаан станцтай болно гэж төлөвлөөд байгаа шүү дээ?

-2017 онд цахилгаан станц барихгүй нь ойлгомжтой. Учир нь цахилгаан станц хаана барих вэ гэсэн асуудал яригдаж байна. Мэдээж утаа гаргахгүй гээд байгальд хоргүй нөлөөг нь бодож хийсэн ч нэг газар хөдлөлт болбол юу болох вэ гэдэг асуудал гарч ирнэ. Хоёрдугаарт үүнийг ажиллуулахын тулд маш сайн боловсон хүчин байх хэрэгтэй. Хэдий манайх ураны нөөцтэй ч гэсэн түүнийг боловсруулж түлш болгох хэрэгтэй.

-Уул уурхайн салбарын хувьд гадны хөрөнгө орж ирэхэд хамгийн гол зүйл хууль эрхзүйн орчин. Гэтэл манай хуулийг маш тогтворгүй гэж шүүмжилдэг?

-Тогтворгүй байдлаас болж гадаадынхан манайхаас айж байна. Хууль нь тогтворгүй болохоор болгоомжилж байгаа. Засгийн газар нь болохоор гадагшаа манай уул уурхайн салбарт ажилла, хөрөнгөө оруул гэж уриад байдаг, ороод ирэхээр нь тогтворгүй хуулиар угтдаг. Ашигт малтмалын тухай хуулийг уул уурхайнхан, геологийнхон бүгд шүүмжилдэг. 1997 оны хууль бол гадаадын хөрөнгө оруулалтыг оруулж ирэхийг урьсан, орчныг нь бүрдүүлж өгсөн хууль. Тэгэхээр гадаадынхан мэдээж сайхан хууль гэж л хэлнэ шүү дээ. Өөрсдөө ашиглаж олборлолт хийж ажиллаж байгаа юм чинь. Японд бол ашигт малтмал хайгуул хийх ашиглах эрх байдаггүй. Орост бол бүр ч хэцүү, маш хатуу хяналтанд байдаг. Хятадад гэхэд хайгуулын лиценз аваад хоёр жил юм хийхгүй бол лицензийг нь шууд л цуцалдаг. Тэгэхээр ашигт малтмал, уул уурхайн салбарыг эрх зүйгээр нь олон улсад зохицуулчихдаг. Гэхдээ энэ хуулийн хүчинд Бороо гоулд ашиглалтанд орсон.

-Ашигт малтмалын хуульд эргэж харахаар зүйл мэдээж байгаа. Магадгүй тогтворгүй гэдэг нь хамгийн том шалтгаан байх, өөр талаас нь шүүмжилж харвал...?

-Өнөөдрийн Ашигт малтмалын хууль цэвэр лицензтэй холбоотой үйл ажиллагааг зохицуулж байгаа. Өөрөөр хэлбэл лиценз яаж олгох вэ, яаж цуцлах вэ, гэдгийг л зохицуулдаг. Тэрнээс яаж геологи хайгуулын ажил, олборлолт явуулах вэ гэдэг ч юмуу, нарийн юмыг ерөөсөө зохицуулж чадахгүй. Өнөөдөр ашиглалт гэдэг чинь зүгээр нэг газар дор юм ухах биш болчихлоо. Газар дээр нь овоолж уусгаж байна, газар доор нь уусгаж байна. Зарим төрлийн урааны ордуудыг газар хөндөхгүйгээр олборлодог. АНУ, Орос Казахстан хаа сайгүй л ингэж олборлож байгаа. Ийм төрлийн орд Монголд хэд хэд бий. Хамгийн хурдан бас ашигтайгаар, газрыг нь хөндөхгүйгээр гэсэн үг л дээ.

Гэхдээ харамсалтай нь энэ амьдрал дээр байгаа юмыг ашигт малтмалын хууль зохицуулж чадахгүй байна" Дээрээс нь газрын хэвлийн тухай хууль гэж байгаа. Энэ хууль хүчин төгөлдөр байгаа. Хуулийг бариад явбал олон уурхайг хааж болно. Өнөөдрийн Ашигт малтмалын хууль, Газрын хзвлийн тухай хууль хоорондоо зөрчилдөөд байдаг юм. Энэ хоёрыг цэгцлэх шаардлагатай. Уул уурхайн ажил хаа сайгүй нэмэгдэж, геологийн ажил хийгдээд явж байна. Гэтэл өнөөдрийн Ашигт малтмалын хууль үүнийг зохицуулж чадахгүй байгаа юм. Ашигт малтмалын хуулинд геологийн асуудал тусгагдаагүй учраас Геологи, хайгуулын тухай хууль ч гэдэг юмуу энэ чиглэлээр хуулийн төсөл боловсруулах санал гаргая гэсэн яриа геологийнхний дунд гарч байгаа.

-Ашигт малтмалын хуулийг шинэчлэн найруулах ажлын хэсэг гарсан байгаа. Ажлын хэсгийнхэн хууль боловсруулах явцдаа уул уурхайн салбарын компаниуд байгууллагуудаас санал авч байгаа гэсэн?

-Байгууллагаас санал авсан эсэхийг нь мэдэхгүй байна. Геологийн салбарынхнаас санал авч байсан. Гэхдээ хуулийн төсөлд бидний саналыг оруулсан эсэхийг мэдэхгүй.

-Заавал тусгай хууль гэлгүйгээр, одоогийн шинэчлэн найруулагдаж байгаа Ашигт малтмалын хуулинд энэ яриад байгаа геологийн асуудлыг бүхлээр нь тусгах боломж байхгүй гэж үү?

-Ашигт малтмалын тухай хуулийг шинэчлэнэ гэж ярьж байна. Ашигт малтмалын хуулийг бүр мөсөн биш ерөнхий зарчмыг нь барьж шинэчлэх учир үр дүнгээ өгөхгүй санаа л даа. Тэгээд ч Ашигт малтмалын хуулинд бүх асуудлыг нэг дор хийж чадахгүй. Тэгэхлээр энэ хууль гурав дахин том хууль болчих гээд байгаа. Тийм учраас хуулинд нь биш цоо шинэ өөр хууль гаргаж эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх хэрэгтэй.

-Монголд хариуцлагатай уул уурхай хөгжиж чадаж байна уу?

-Уул уурхайн хариуцлага гэж байх ёстой. Гэхдээ бүх зүйл хоёр талтай. Өнөөдөр энэ салбар чинь Төр засаг, Уул уурхайн компаниуд, Орон нутаг ард түмэн гэсэн гурван зүйлээс бүрдээд байгаа юм. Тэгэхээр "Хариуцлагатйй уул уурхай, хариутай төр" гэмээр байгаа юм.

Яагаад гэвэл компаниудын ажил маш хүнд болсон. Гэтэл төр нь хариугүй. Орон нутаг өнөөдөр ядуу, төсвийн мөнгө хүрэлцдэггүй гэдэг. Ийм шалтгаанаар тэд байнга хууль зөрчдөг зүйл их гаргах болсон. Та нар мөнгө өг, үгүй бол гарын үсэг зурахгүй гэж орон нутгийн захиргаанаас хэлдэг. Орон нутгийн захиргаа гэдэг төрийн л нэг төлөөлөл, дээр нь яам агентлаг байнга хууль зөрчсөн асуудал гаргадаг. Яагаад тэдэнтэй хариуцлага тооцдоггүй юм. Нэг аймгийн дарга ч юмуу сумын дарга ирээд шууд уурхайгаа хаа гэдэг. Яагаад гэхээр уурхай мөнгө өгөөгүй юм чинь гэдэг.

Манай нутгийг та нар ухаж байгаа юм чинь намайг Улаанбаатар хүргэж өг, та нар ийм их мөнгөтэй юм чинь манай нутгийг Улаанбаатартай холбосон засмал зам тавьж өг гэдэг. Үгүй гэвэл Тэгвэл та бүхний албан бичигт гарын үсэг зурахгүй" гэж барьцаалдаг. Мөн хөдөлгөөнүүд байна. Зөв нь ч байна. Буруу нь ч байна. Эхнээсээ буудаж байна. Яагаад уурхайчид зөрүүлж буудаж болохгүй гэж, тэр буудлаа, зөрүүлээд би буудах ёстой гэвэл яах вэ. Үүнд мөн л хариуцлага яригдах ёстой. Бас хариуцлагатай хөдөлгөөн гэж байх хэрэгтэй шүү дээ. Хөдөлгөөн гэхээрээ л хэнийг ч хамаагүй хулгайчаар нь дуудаад л, луйварчин гзж хашгираад байж болохгүй. Өөрсдөө улсад ямар мөнгө оруулсан юм бэ. Зүй нь тэднээс "Та нар улсад хэдэн төгрөг оруулсан, хэдэн хүнийг ажилтай болгосон юм бэ" гэж асуух ёстой.

Тэдний хүсч байгаагаар 100 уурхайг хаачихлаа гэж бодъё Гэтэл олон хүн ажилгүй болно. Түүнийг дагаад гэр бүл нь ч хэцүү байдалд орно. Хэн тэднийг тэжээх юм. Тэр ажилгүй болсон иргэд нь эргээд л нинжа болно шүү дээ.

-Хөдөлгөөнүүдийн хувьд байгаль орчноо хамгаалья гэдэг асуудлыг тавьдаг. Тэр утгаар нь ойлговол шууд сөргөөр дүгнэхэд хэцүү л дээ?

-Дэлхий даяар манайхаас сайхан газарт ч уул уурхайн ашиглалт явагдаж л байгаа. Байгаль орчныг хамгаалах асуудлыг хуулиараа зохицуулаад явах ёстой. Тэгэхгүй бол лицензийг нь цуцлаад уурхайг нь хаахаар нинжа нар гарч ирж байна шүү дээ. Уул уурхайн 254 лицензийг цуцлах шийдвэр гарсан. Үүн дээр бид судалж үзэхэд үйл ажиллагаа нь дуусч байгаа компаниуд ч байсан. Тэдний ажлыг нь дуусгачих. Тэгээд л нөхөн сэргээлтээ хийгээд явна биз. Харин дөнгөж эхэлж байгааг нь харах хэрэгтэй. Нинжа нар адилхан л ухаж байгаа тэд хэдий ч нөхөн сэргээлт хийхгүй. Байгаль орчныг бохирдуулж л байгаа. Орон нутгийнхан тоодоггүй. Тийм хэрнээ л уул уурхай руу дайраад байдаг нь гайхал төрүүлдэг.

"Геологи Уул Уурхайн Мэдээ"

2011/03/21

Алишер Али: Монголын эдийн засаг дэлхийд хамгийн хурдацтай хөгжиж байна

Улс төрийн тойм (2011-04-15)

| Share |

Манай сонины 2011 оны дөрөвдүгээр сарын 11-ний ¹ 067/0288/ дугаарт “Макклоски Монголын Нүүрс ба Дэд бүтэц” чуулга уулзалтын үер “Евразиа Капитал” ХХК-ийн захирал Алишер Алигийн хэлсэн үгэнд тулгуурлан бэлтгэсэн нийтлэл гарсан билээ. Тус нийтлэлийн агуулга орчуулагчийн алдааны улмаас өөрчлөгдөж утгын зөрүү гарсан тул уншигч олноосоо хүлцэл өчье. Энэхүү алдааг залруулах үүднээс Монгол Улсын хөгжлийн зарим асуудлын талаар Алишер Алитай хийсэн ярилцлагыг хүргэж байна.

- Өнөөгийн Монголын эдийн засгийн байдлыг та юу гэж дүгнэж байна вэ?
- Монгол Улс түүхэн өөрчлөлтийн замыг туулж байна. Дэлхий даяар бол­сон санхүүгийн хямралыг амжилттай давсан танай улс дэлхийн хамгийн хур­дан хөгжиж буй эдийн засгуудын нэг болж байна. Монголын Засгийн газрын зүгээс явуулж байгаа бодло­гыг цагаа олсон, үр дүнтэй ажил бол­жээ гэж их өндрөөр үнэлж байгаа. Уул уурхайн томоохон төслүүдийг эх­лүүлж бизнес эрхлэлтийн орчинг сайжруулж байгаа нь гадаадын хөрөн­гө оруулагчдыг ихээхэн татаж бай­на. Тэдгээр хөрөнгө оруулагчид болон би өөрөө Монголын улс төрийн нөхцөл байдал тогтвортой, эдийн засаг нь өсөлттэй байна гэдэгт итгэдэг, тиймээс бизнес эрхлэхэд таа­тай орчин бүрдсэн гэдэгт би хувьдаа итгэж байгаа. Сүүлийн үеийн тоон үзүүлэлтүүд ч үүнийг баталж байна. Танай улсын эдийн зас­гийн бодит өсөлт 6.1 хувь байсан бол ам долларын тоон дүнгээр 44 хувь өссөн байна. Гадаад шууд хөрөн­гө оруулалт 1.5 тэрбум төгрөг болж түүхэн дэх хамгийн дээд хэм­жээнд хүрч, экспортын хэмжээ 54 хувиар нэмэгдсэн байна. Мөн төг­рөгийн ханш 13 хувиар чангарсан байна. Дэлхийн эдийн засгийн эерэг өөрч-лөлтүүд, тэр тусмаа Монгол улсын гадаад худалдааны том түн­шүүдийн эдийн засаг сэргэлттэй бай­гаа нь Монголын эдийн засагт шууд хөрөнгө оруулалтын нэмэг­дүүлэх, гол экспортын нэрийн бүтээг­дэхүүнүүдийн үнийг өсгөх зэргээр эерэгээр нөлөөлж байна.

- Таны бодлоор 2011 онд Монгол улсын эдийн засгийн үзүүлэлт ямар байх бол?
- Би Монголын эдийн засгийг маш эерэгээр харж байгаа. Манай ком­панийн шинжээчид Монголын эдийн засгийг 2011 онд 10 хүр­тэл хувиар өсч дэлхийн хамгийн өн­дөр өсөлт бүхий эдийн засагтай улс болно гэж таамаглаж байна. Үгүй гэхэд эхний гуравт орох болов уу. “Оюу Толгой” ХХК-ийн ихээхэн хэм­жээний хөрөнгө оруулалт, Та­ван Толгойн уурхайн олборлолт, түүнчлэн төрөл бүрийн салбарт өсөн нэмэг­дэж буй хөрөнгө оруулалтууд нь эдийн засгийн өсөлтийн гол хүчин зүйл нь байх болно гэж бид үзэж байна. Мөн Монгол иргэдийн орлого ихээхэн хэмжээгээр өсөх төлөвтэй байгаа. Засгийн газрын өсөн нэмэгдэж буй зардал нь эдийн засгийн өсөлтөд эерэгээр нөлөөлнө.

- Монголын хөрөнгийн зах зээлийг 2010 онд бусад улсуудтай харьцуу­лахад хамгийн өндөр өсөлт үзүүлсэн. Хэдийгээр өсөлт ажиглагдаж байгаа ч манай хөрөнгийн зах зээлд шийдвэрлэх асуудлууд бай­саар байна. Таны бодлоор Монголчууд хувьцаанд хөрөнгө оруулах хэрэгтэй юу?
- Үнэхээр Монголын хөрөнгийн зах зээл 2010 онд маш сайн өсөж дэлхийн хамгийн өндөр өсөлттэй хөрөн­гийн зах зээл болсон. Монголын хөрөнгийн бирж (МХБ) дээр бүртгэлтэй компаниудын зах зээлийн үнэлгээ 2010 онд 2.5 дахин өсөж 1 тэрбум гаруй долларт хүрсэн бөгөөд МХБ-ийн Топ 20-ийн индекс 138 хувь өссөн.Таны асуултад тийм, Монголчууд дотоодын хувьцаануудад хөрөнгө оруулах хэрэгтэй гэж хариулмаар байна. Учир нь хувьцааны зах зээл ирээдүйд өсөх ихээхэн боломж бай­на. Гэхдээ хүмүүс эрсдэлийн талаар мартаж болохгүй. Одоогоор Монголын хөрөнгийн зах зээл сул хөгжсөн байгаа бөгөөд зах зээлд орж ирж буй жижиг хөрөнгө оруулагчдад энэ чиглэлийн туршлага дутмаг байна.

- Лондоны хөрөнгийн бирж (ЛХБ) болон Монголын хөрөнгийн бир­жийн түншлэлийн талаарх таны байр суурь?
- Лондон болон Монголын Хөрөн­гийн биржийн түншлэл нь Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд урт хугацаанд эерэг нөлөө үзүүлэх чухал алхам юм. Монголын Хөрөнгийн бир­жийг гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдын шаардлагад нийцсэн зах зээл болгон хөгжүүлэхэд ЛХБ нь тохирох түнш гэж үзэж байна. Энэхүү түншлэл нь Монголын хөрөнгийн биржийг дотоодын компаниудын хувьд хөрөнгө босгох таатай эх үүс­вэр болгож, ашигт малтмалаас орж ирсэн баялгийг Монголын иргэдэд хуваарилах оновчтой арга хэрэг­сэл болгон хөгжүүлэхэд тустай юм. Урт хугацаанд ЛХБ нь МХБ-ийг хөрш зэргэлдээ орны ашигт малтмалын компаниуд хувьцаагаа бүртгүүлж, хөрөнгө босгодог бүс нут­гийн санхүүгийн төв болон хөг­жихөд дэмжлэг үзүүлж болох юм. Монгол Улс нь олон улсын хөрөнгө оруулагчдын “газрын зураг” дээр баттай гарч ирнэ гэдэгт би итгэж байна.

-Засгийн Газар “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн 10 хувийг иргэдэд хувьцаа хэлбэрээр эзэмшүүлэхээр болсныг та юу гэж үзэж бай­гаа вэ?
-Засгийн газрын санаачилгыг би хувьдаа дэмжиж байгаа. Ингэснээр Монгол Улсын иргэн бүр хувьцаа эзэм­шигч болж байгаа бөгөөд Монголын баялгийн тодорхой хувийг шууд эзэмшиж буйгаа мэдэж, мэдрэх болно. Иргэдэд хувьцаа тараах бол­сон нь Монгол Улсыг хувьцаа эзэмшигч үндэстэн болгож байна.

-”Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааг дотоодын болон олон улсын зах зээл дээр арилжаалах тухай ярьж байна. Та ямар бирж дээр арилжаалах нь зүйтэй гэж бодож байна?
-Би “Эрдэнэс Тавантолгой” болон бусад төрийн өмчит компаниудын хувьцааг Монголын Хөрөнгийн Биржид бүртгүүлэх нь дотоодын хөрөн­гийн зах зээлийг хөгжүүлэх хам­гийн шилдэг арга гэж үзэж байна. Мэдээж олон улсын санхүүгийн зах зээл дээрх боломжуудыг анхаарах хэрэгтэй боловч дотоодын хөрөнгийн бир­жийг орхигдуулж болохгүй. Global Depositary Receipt буюу олон улсын хадгалалтын сертификат хэмээх санхүүгийн хэрэгслийг ашиглах нь “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааг Лондон болон Хонконгийн Хөрөнгийн биржүүд дээр бүртгүүлэх боломжийг бүрдүүлнэ. Тэгэхдээ үндсэн бүртгэ-лийг Монголын Хөрөнгийн бирж дээр байлгах нь маш чухал. Гол бүртгэл дотоодын бирж дээр байх нь энэ ком­панийг Монголын үндэс­ний аварга компани болгоно.

-Хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэхийн ач холбогдол юу вэ?
-Бусад оронд ажиллаж байсан туршлагаасаа харахад дотоодын зах зээл дээр IPO хийх нь дотоодын хөрөнгө оруулагчдад давуу тал бий бол­гож тэдэнд баялгийг бүтээдэг. Ин­гэснээр шууд болон шууд бусаар хөрөнгийн зах зээлийн идэвх нэ-мэгдэж бусад хөрөнгө оруулалтын банк, брокер, даатгал, сангийн удирд­лага зэрэг бусад санхүүгийн үйлчил­гээний салбарууд дагаад хөгждөг. Энэ нь шинэ оюуны чадавх шаардсан ажлын байрууд болон ур чадвар сайтай оюунлаг ажиллах хүчнийг бий болгоно. Хамгийн гол нь дотоодын компаниудад санхүүгийн хямд эх үүсвэр бий болгох юм.

Уул уурхайн компаниудын ус ашиглалтын төлбөрийг нэмнэ

Нийтэлсэн: (2011-04-15)

| Share |

Уул уурхай комапниудын ашиглаж байгаа усны төлбөрийг нэмэгдүүлэх асуудал яригдаж байна. Учир нь уул уурхайн компаниуд ус ашиглалтын төлбөрөө төлдөггүйгээс гадна Монгол улсын усны нөөц хомсдож, гол горхи ширгэж байгаатай холбоотой аж. Уул уурхайн компаниудын ус ашигласны төлбөр төлөх хугацаа өнгөрсөн сарын 31-ны өдрөөр дуусгавар болсон хэдий ч энэ хугацаанд ердөө гурван компани усны төлбөрөө төлсөн байна. Өнөжөдрийн байдлаар Уул уурхайн компаниудын ус ашиглах тариф нь 1м куб-д 150 төгрөг төлдөг. Тодруулбал, нэг литр усыг уул уурхайн компаниуд 15 мөнгөөр ашигладаг байна.

Нэр хүнд өсгөх 8 тэрбум ба 537 хувьцаа

Тавантолгой ордын нөөцийг олон улсад мөрдөгдөж буй стандартын дагуу шинэчлэн, тогтоох тухай яригдаж ирэв. Энэ нь “Эрдэнэс Тавантолгой”-н 15 тэрбум ширхэг хувьцааны 29 хувийг Олон улсын бирж дээр гаргахаар бэлтгэл ажлуудаа шат дараатай хангах учиртай манай талд чухал сэдэв. 536 ширхэг дээр нэмээд нэг ширхэг давуу эрхийн хувьцаа эзэмшиж, цаашлаад ногдол ашиг хүртээд явах магадлалтай болсон иргэн танд ч хамааралтай яриа юм. Өдгөө 6.4 тэрбум тонн гэгдэж буй нөөцийг Австралийн Жорк стандартаар шинэчлэн тогтооход 8 тэрбумд хүрэх төлөвтэй гэж байгаа ч, үнэндээ тэр өсөлт ашиглалтын шатанд чанарын ялгаа авчрахгүй гэсэн үгсийг геологичид хэлж байгаа.

Гэхдээ Эрдэнэс Тавантолгой компани олон улсын биржүүд дээр IPO хийх гэж буй тул Жорк стандартаар нөөцийн үнэлгээ хийлгэх нь зайлшгүй чухал юм. Ерөнхийдөө топ биржүүд дээр хувьцаа гаргахыг хүсч буй компанийн санхүүгийн тайлан, ашиг орлого, ажилласан хугацаа, эргэлтийн хөрөнгө, зах зээлийн үнэлгээ, арилжаалсан хувьцааны хэмжээ, удирдлага гэхчлэн бүх зүйл тодорхой байх ёстойгоос гадна, ашигт малтмалын тухайд онцлог бий.



Учир нь ашигт малтмалын үнэ цэнэ газар дор байхдаа бус, олборлолт хийсний дараа, хэд хэдэн шат дамжлагыг туулсаны эцэст тодорхой болдог. Тэрчлэн эрсдэл дагуулсан барьцаа гэж болох юм. Тиймээс Олон улсын санхүүгийн хянах байгууллагууд төсөлд хөрөнгө оруулахдаа хэд хэдэн баталгааг шаарддаг. Жорк ба NI 43-101 стандарт, журам нь үүний суурь стандартууд болдог байна.

Тэгэхээр ”Дойче” ”Голдман сакс” гэсэн дэлхийд нэртэй хөрөнгө оруулалтын банкууд хувьцаа гаргахад, хувьцааны нэрлэсэн үнийг тогтооход зөвлөхөөр ажиллахаас гадна, дээрх журам стандартын дагуу нөөцөө тогтоосон эсэх нь хувьцаа гаргахад мөн нөлөөлнө. ТӨХ-ны дарга Д.Сугар Эрдэнэс Тавантолгойн хувьцааны нэрлэсэн үнийг 300-1000 төгрөгийн хооронд хэлбэлзэнэ гэж байгаа ч, хувьцааны ханш бирж дээр хэдэд ч хүрч болзошгүй.

Ер нь ямар ч компани олон улсын хөрөнгийн бирж дээр хайгуулын болон ашиглалтын төсөлтэй гарч буй бол бүх төрлийн ажлаа мэргэжлийн компаниудаар олон улсын шаардлагад нийцүүлэн гүйцэтгэх ёстой. Тухайлбал, Тавантолгой ордын Ухаа худагаас олборлолт хийж буй “Энержи Ресурс” компани тэр жишгийн дагуу ажиллаж, Монголын үндэсний компаниудаас анх удаа өнгөрөгч оны аравдугаар сарын 13-ны өдөр Хонконгийн Хөрөнгийн бирж дээр хувьцаа гаргасан. 7.02 хонгконг долларын үнэтэйгээр зах зээлд гарсан тус компанийн хувьцаа, эхний өдрийн арилжааг 4,7 хувийн өсөлттэй хааж байв.

Өнөөдрийн тухайд 975 дугаартай хувьцааны ханш 10.02-10.16 хонгконг долларын хооронд хэлбэлзэж байна. Тэгвэл өнөөдөр 1 хонгконг доллар 159 монгол төгрөгтэй тэнцүү байна. Тэгэхээр Хонконгийн хөрөнгийн бирж дээр ММС буюу “Mongolian Mining Corp” гэх нэрээр бүртгүүлсэн тус компанийн нэг ширхэг хувьцаа 1590 төгрөгтэй тэнцээд байна. Ер нь тус компанийн хувьцаа 10 хонгконг доллараас буухгүй байгаа юм. Тавантолгойн ордын нийт талбайн 4 хувь буюу Ухаа худаг коксжих нүүрсний ордод 2962 га талбай бүхий, 11952А ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшдэг эл компанийн хувьцаа ийм үнэтэй байхад, ордыг бүхэлд нь эргэлтэд оруулах Эрдэнэс Тавантолгойн хувьцаа 20 ам.долларт хүрэхэд гайхах зүйлгүй юм. Тавантолгойн ордын стратегийн хөрөнгө оруулагч хэн байх вэ гэдгээс, гэрийн үйлчлэгч буюу оператороор хэн тодрох вэ гэдгээс, ордын нүүрсийг зөөх зам, дэд бүтцэд хэн хөрөнгө оруулж, барьж байгуулах вэ гэдгээс бүгдээс нь хувьцааны ханш хамааралтай байх юм. Мэдээж Лондонгийн биржийн түншлэл ч ээлээ өгнө. Ер нь бол дотоодын зах зээл дээр IPO хийх нь дотоодын хөрөнгө оруулагчдад давуу тал бий болгож тэдэнд баялгийг бүтээж, шууд болон шууд бусаар хөрөнгийн зах зээлийн идэвх нэмэгдэж бусад хөрөнгө оруулалтын банк, брокер, даатгал, сангийн удирдлага зэрэг бусад санхүүгийн үйлчилгээний салбарууд дагаад хөгждөг, дотоодын компаниудад санхүүгийн хямд эх үүсвэр бий болгодог гэдгийг хэлэх гадаадын мэргэжилтэн бий. Тэгэхээр Лондон-Торонтогийн нэгдэлтэй хамтрах 3 жилд дотоодын биржээ хөл дээр нь бүрэн босгож авахтай зэрэгцээд Эрдэнэс Тавантолгойн хувьцаа олон улсын бирж дээр гарна.

Гол нь манай тал бүх шаардлагыг бүрэн дүүрэн хангасан байх ёстой. Дээр дурдсанчлан нөөцийн тооцоог мэргэшсэн мэргэжилтэн буюу мэргэшсэн компани 43-101, JORC-ийн шаардлагын дагуу бичиж тайлангийн үнэмшил, чанарыг нь мэргэшсэн мэргэжилтэн бүрэн хариуцаж тухайн биржийн дүрмийн дагуу ордын тухай мэдээллийг бирж дээр гаргадаг олон улсад мөрдөгдөж буй жишгийг дагах болж байна. Мэргэшсэн мэргэжилтэн оролцоогүй бол Олон улсын хөрөнгийн бирж дээр төсөл гарах боломжгүй гэдгийг мэргэжилтнүүд хэлж байгаа юм.

Тус ордын Цанхийн хэсэг, Ухаахудаг, Бортолгой гэхчлэн хэсэг хэсгээр нь эрэл үнэлгээний, урьдчилсан хайгуулын, нарийвчилсан хайгуулын ажлуудыг олон үе шаттайгаар хийж ирсэн нь бодит нөөцийн талаар зөрүүтэй тоонууд яригдахад нөлөөлж байгааг ч хэлж байна.

Энэ ордод өмнө нь судалгааны ажлууд олон хийгдсэн. 1980-1990 онд геологи хайгуулын 20 гаруй иж бүрэн судалгаа хийгдсэн бол 90 оноос хойш Оросууд дахин ТЭЗҮ хийж байж. 98, 99 онуудад тухайн үеийн яамны захиалгаар Канадууд ТЭЗҮ хийж өгсний дараа “Энержи ресурс” ч судалгаа болоод ТЭЗҮ хийж байв. Харин 2009 онд “Эрдэнэс МГЛ”-ийн захиалгаар Канадын “Норвест” корпораци ордын үнэлгээг хэсэгчлэн хийж, улмаар Цанхийн зүүн хэсгээс жилдээ 15 сая орчим тонн нүүрс олборлох ТЭЗҮ-г боловсруулж Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлд өргөн мэдүүлсэн байдаг.

Нөөц нэмэгдлээ гэхэд ашиглалтын шатанд чанарын ялгаа гарахгүй гэгдэж буй талаар дээр өгүүлсэн. Тодруулж хэлбэл, нөөцийг тогтоохдоо ордын нүүрсний үеүдийг хэрхэн тооцож бодож байгаагаас шалтгаалан тоон дүн гардаг бөгөөд өмнө нь нүүрсний 2 метрийн зузаантай үеүдийг тооцоонд оруулсан байсан бол Канадын “Норвест” компани 1 метрийн үеүдийг тооцоонд оруулсан учраас Тавантолгой ордын нөөцийн хэмжээ өссөн гэж байгаа юм. Гол нь ашиглалтын шатанд ирэхэд тооцоонд оруулсан тэр үеүдэд хүрч нүүрсийг олборлож авах нь хэцүү байдаг байна.

Өдгөө тус ордын зүүн хэсгийн Бортолгойн хэсэгт нэмэлт хайгуул хийж буй. Цанхийн хэсэгт нарийвчилсан хайгуул хийж үйлдвэрлэлийн зэрэглэлийн нөөц батлагдсан бөгөөд ашиглах боломжтой баталгаатай нөөц нь 1.4 тэрбум тонн нүүрс аж. Тиймээс олборлолтыг Цанхийн хэсэгт эхэлж хийх нь тодорхой байна. Гэхдээ цанхи дээр ТЭЗҮ хийсний дараа ашиглаж эхэлнэ. Ашиглалтын явцад нэмэлт судалгаа хийсний дүнд нөөц өснө гэсэн зүйлийг АМГ-аас хэлж буй.

Ерөнхийдөө, “Эрдэнэс тавантолгой” уурхай байгуулагдах Цанхийн зүүн хэсэгт агуулагдаж буй нүүрсний 78 орчим хувь нь коксжих нүүрс бол стратегийн хөрөнгө оруулагчид орж ирэх баруун хэсгийн 65 орчим хувь нь коксжих нүүрс байх магадлал өндөр гэж байгаа. Манай улс Оросын аргачлалаар ордын нөөцийн үнэлгээг батлуулдаг байсан. Мэргэжилтний хэлж буйгаар Оросын аргачлалаар ордын нөөцийн үнэлгээг баталсны дараа Тавантолгойн нөөцийн зарим хэсэг нь үйлдвэрлэлийн зэргийн нөөц буюу шууд ашиглахад бэлэн болсон аж. Харин нөгөө хэсэгт нь геологийн нэмэлт ажил явуулах шаардлага байсаар иржээ. Ордын нөөцийг балансын болон балансын бус нөөц гэж ангилж байгаа. Эдгээр нь нийлж байж Тавантолгойн 6,4 тэрбум тонн нүүрсний нөөцийг бүрдүүлж буй бөгөөд цаашлаад Жорк 8 тэрбумын нөөцтэй гэсэн хариуг манай талд гаргаж өгөх магадлал бий. Харин энэ мэдээ нь 15 тэрбум хувьцаатай Эрдэнэс Тавантолгойн нэр хүндэд ихээхэн хэрэгтэй юм.

Цаашлаад манай улс хөрөнгийн зах зээл дээр зөвхөн “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааг гаргаж мөнгө хийхгүй. Төрийн өмчит бусад компаниудын хувьцааг дотоод гадаадын зах зээл дээр гаргах тухай ярьж буй билээ.

Э.Болор

Дэлхийн гангийн үйлдвэрлэлийн чиг хандлагыг Хятад улс тодорхойлно

ангийн хэрэгцээ өсч байна. Европ гэхэд л гангаар цангахад ойрхон байна. Учир нь Герман улсын үйлдвэрлэгчдэд гангийн эрэлт их байгаа юм. Европын холбооны улсын гангийн өсөлтийг Герман тодорхойлдог гэдэг.

Үүнтэй холбогдуулж коксжих нүүрсний хэрэглээ ирэх таван жилд 10 сая тн-оор нэмэгдэх төлөвтэй байна. Энэ жил гангийн үйлдвэрлэл нь 680 сая тн хүртэл нэмэгдэх төлөвтэй байгаа. Өнгөрсөн жил энэ тоо 620 сая тн байсан юм. Энэтхэгийн хувьд гангийн үйлдвэрлэлийн түвшин эрэлт хэрэгцээтэйгээ дөхөж очжээ. 2015 он хүртэл 38-60 сая тн-оор нэмэгдэх төлөвтэй байгаа аж.

Гангийн хэрэглээ дэд бүтцийн үйл ажиллагаатай холбоотойгоор нэмэгдэж байгаа юм байна. Дэлхийн гангийн үйлдвэрлэлийн чиг хандлагыг Хятад улс тодорхойлно гэсэн таамаг бий. Дэлхийд 2015 онд гангийн 200 сая тн-ын эрэлт үүснэ. Энэ утгаараа коксжих нүүрсний эрэлт ч өсөх юм. Коксжих нүүрсний хэрэглээ 2015 он гэхэд 135 сая тн хүртэл нэмэгдэх тооцоо байна.

Гангийн үнэ 2012 оноос эхлэн нэмэгдэх чигтэй байна. Харин дараагаас нь буурах хандлагатай байгаа аж. Энэ нь эрэлт, хэрэгцээ нийлүүлэлтийн баланс алдагдаж, түүхий эдийн үнэ буурахтай холбоотой гэнэ. Хятадын 12 дугаар таван жилийн төлөвлөгөөнд өнөөдөр тоо ширхэгээс илүү чанарт анхаарна гэсэн заалт бий. Ган болоод түүхий эдийн үйлдвэрлэл Хятадын зах зээлийн өсөлтийн хувьд шууд нөлөөлөхөөр байгаа.

Хятад улсад нэг хүнд ногдох гангийн хэрэглээ нь 440 ккал байгаа. Алсдаа 700 ккал болтлоо нэмэгдэнэ гэсэн тооцоо байгаа аж. Энэ утгаар нь аваад үзвэл коксжих нүүрсний эрэлт хэрэгцээ үлэмж нэмэгдэнэ. Ингээд бодохоор Монгол улсад Хятадын зах зээл дээр маш таатай нөхцөл бүрдэж байгаа юм.
2011.04.15

Тендерийн ялагчийг ирэх сард тодруулна

Тавантолгойн орд газарт хөрөнгө оруулж хамтран эзэмшихээр зургаан компани тендерт өрсөлдөж байгаагаас эцсийн шалгаруулалтыг ирэх тавдугаар сард хийх юм байна. Энэ тухай ЭБЭХЯ-ны газрын тосны хэлтсийн дарга н.Эрдэнэпүрэв Бээжинд болсон “Аж үйлдвэрлэлийн бага хурал” дээр мэдэгдсэн аж.Тэрбээр шалгаруулах үзүүлтэд хамгийн гол нь оруулах хөрөнгө боловч шинэ технологи, байгаль орчны аюулгүй байдал, нөхөн сэргээлт, дэд бүтэц, орон нутгийн хөгжил, энэ бүхний өртөг зардал гээд олон зүйлийг харгалзан үзнэ гэжээ. “Эрдэнэс MJL”-ээс Тавантолгойн орд газартай холбоотойгоор хоёр ч тендерийг зарлаад байгаа юм. Нэгдэх нь Цанхийн зүүн хэсэгт “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн захиалгаар олборлолт хийх компани, консорциумыг тодруулах олон улсын нээлттэй тендер. Нөгөө нь Цанхийн баруун хэсэгт хөрөнгө оруулж, олборлолт хийн, борлуулалтаа мөн өөрөө хариуцах эрх бүхий компани, консорциумыг шалгаруулах тендер билээ.

Ж.ГЭГЭЭ2011,04,15

Монгол- Хятадын хил дээр нүүрс боловсруулах үйлдвэр байгуулна

ятадын “Shenhua Energy” компани Монгол-Хятадын хилийн ойролцоо Монголын импортын нүүрсийг боловсруулах үйлдвэр байгуулах төсөлд хөрөнгө оруулахаар боллоо. 1.5 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалттай Ganqimaodu дахь боловсруулах үйлдвэрийн төсөл хэдийн эхэлсэн гэнэ.

Ganqimaodu нь Хятадын хил дээрх эрчим хүч импортлох гол гарц юм. Өнгөрсөн жил хилийн энэ бүсээр 7.71 сая тонн нүүрс Хятад руу импортолжээ. Гаалийн статистик судалгаанаас харахад Ganqimaodu –аар дамжуулан тээвэрлэж буй боловсруулаагүй нүүрсний импорт жил ирэх тусам 131.8 хувиар өсч, энэ оны эхний улирлын байдлаар 1.6 сая тонн боловсруулаагүй нүүрс Монголоос Хятад руу импортолсон байна. “Shenhua” компани жилд зургаан сая тонн нүүрс угаах, 2.4 сая тонн нүүрс коксжуулах, 4.8 сая метанол, 30 мянган тонн замын хар үйлдвэрлэх хүчин чадалтай боловсруулах үйлдвэрийг 2012 он ашиглалтад оруулах гэнэ.

Н.Энх

536=1

өлбөмбөгийн хэллэгт нэгийн эсрэг хоёр гэдэг үг бий. Тэгвэл Монголын хөрөнгийн зах зээлд өрнөж буй үйл явдлыг тоймлон харвал 536+1 буюу 536<1 гэх эдийн засгийн томьёолол үүсээд байна. Энэ хоёр тоо аль, аль нь бидэнд ашигтай агаад 536+1 гэх нэмэгдэхүүний явцаас 536<1 эсвэл 1<536 гэсэн асуулт үүсээд байгаа юм.


Тавантолгой төслийн хүрээнд Монгол Улсын Засгийн газраас нэгэн түүхэн шийдвэр гаргасан нь иргэн бүрт хувьцаа тараах явдал. Кокжсон нүүрснийхээ чанараар дэлхийд нэг­дүгээрт жагсч буй Тавантолгойн хэвлий доорх байгалийн баялгаас монгол иргэн бүр ижил тэгш эрхтэйгээр 536 хувьцаа эзэмшиж, “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцаа эзэмшигч болсон. Олон улсын хөрөнгийн зах зээлд тус компанийн хувьцаа арилжаалагдах хүртэл 536 ширхэг хувьцаагаа зарж, борлуулж, өвлүүлж, шилжүүлж болохгүй журамтай. Энэ нь иргэдийг хувьцааны ханш тогтоогүй байхад хямд үнээр борлуулж, үр ашиггүй үлдэхээс сэргийлсэн хэрэг. Иргэн бүрт оногдох энэхүү 536 ширхэг хувьцаа нь энгийн гэх тодотголтой.

Харин өнгөрсөн долоо хоногт болсон Засгийн газрын хуралдаанаас иргэн бүрт нэг ширхэг “Эрдэнэс МГЛ”-ийн давуу эрхийн хувьцаа өгөхөөр шийдвэрлэсэн билээ. Гэхдээ энэ шийдвэр албан ёсоор баталгаажаагүй, хэрхэн өгөх тухай журам ч эцэслэн гараагүй байгаа. Ингэхэд, давуу эрхийн хувьцаа гэж юу болох, энэ ганцхан ширхэг хувьцаа энгийн 536-гаас юугаараа давуу бас дутуу болохыг олон нийтийн зүгээс багагүй сонирхож буй.

Давуу эрхэт хувьцаа нь урт хуга­цаат санхүүжилтын нэг хэлбэр аж. Зээлийн ба хувьцаат капиталын аль алиных нь шинж чанарыг агуулсан байдаг. Банкны зээл, бондын хүүтэй адил анхнаас нь тогтоосон тогтмол ногдол ашигтай. Түүний­гээ энгийн хувьцааны ногдол ашиг хуваарилахаас өмнө авах эрх­тэй бөгөөд уян хатан буюу хөвөгч байдлаар ногдол ашгийг тогтоож болно. Уг хувьцааны ханшийг зах зээл дээрх зээлийн хүүгийн хэмжээтэй, ялангуяа Засгийн газрын үнэт цаасны хүүтэй уялдуулан тогтоодог юм байна.

Стратегийн бүх ордоос ашиг хүртэнэ гэв үү

“Эрдэнэс МГЛ”-ийн давуу эрхийн хувьцаа “Эрдэнэс Таван­толгой”-н 536 хувьцаанаас тэс өөр. Өөрөөр хэлбэл, “Эрдэнэс МГЛ”-ийн охин компани болох “Эрдэнэс Тавантолгой”-н 536 шир­­хэг хувьцаа эзэмшигч иргэн та давуу эрхийн хувьцааны ног­­дол ашиг төлсний дараа хувь нийлүүлэгчдийн хурлаас тогтоо­сон хэмжээгээр ногдол ашиг авах эрхтэй болно. Харин энгийн хувьцаа эзэмшигч нь компанийг татан буулгасан тохиолдолд үлд­сэн эд хөрөнгийг худалдсанаас олсон орлогоос хувь хүртэх ёстой. Компаниас нэмж гаргах хувьцааг худалдан авах эрхтэй. Мөн эзэмшиж буй хувьцаагаа эргүүлээд тухайн компанийг худалдан авахыг шаардах эрхтэй. Хуулиар зөвшөөрөгдсөн бичиг баримттай танилцах, хувьцаагаа бусдад ху­дал­дах, бэлэглэх, өвлүүлэх, удирд­лагад нэрээ дэвшүүлэх эрх нь нээлттэй байдаг юм байна.

Стратегийн гэх тодотголтой ор­дуу­дын хувьцааг эзэмшиж, тэд­­­­гээр ордуудыг эдийн засгийн эргэлтэд орсон тохиолдолд ашиг хүртэх эрхтэй “Эрдэнэс МГЛ”-ийн давуу эрхийн хувьцааг эзэмшсэн тохиолдолд Монгол Улсын иргэд стратегийн гэх тодотголтой 15 ордоос ашиг хүртэх юм. Мон­гол Улсын Засгийн газраас тодорхойлсон стратегийн орд газ­руу­дад Тавантолгойн коксжсон нүүрсний орд, Нарийн сухайтын чулуун нүүрсний орд, Багануур, Шивээ-Овоогийн хүрэн нүүрсний ордууд, Мардай, Дорнод, Гурван­булагийн ураны ордууд, Төмөртэйн төмрийн хүдрийн орд, Оюутолгой, Цагаан суварга, Эрдэнэтийн зэс молибденийн ордууд, Бүрэнхааны фосфорит, Бороогийн алт, Асгатын мөнгө, Төмөртэйн овооны цайр, хар тугал­гын ордууд багтдаг бөгөөд энэ бүх орд газрыг эргэлтэд оруулах, хувьцаа хуваарилах эрхийг “Эрдэнэс МГЛ” төрийн өмчит компанид хуулиар олгосон. Тэгэхээр “Эрдэнэс МГЛ”-ийн гэх давуу эрхийн хувьцаанаас иргэн бүрт хуваарилсан тохиолдолд юун Тавантолгойн 536 ширхэг хувьцаа, гараад өгөх юм биш үү. Ганцхан ширхэг энэхүү хувь­цаанд монгол иргэн бүхнийг баяжуулах шид бий. Монгол Улсын стратегийн гэх ордууд эдийн засгийн эргэлтэд орох бүрт иргэд энэхүү давуу эрхийн хувьцаагаараа Тавантолгойн 536 ширхэг хувьцаанаас илүү ашиг хүртэх боломжтой болох юм. Өөрөөр хэлбэл 536 ба нэг ширхэг хувьцааг жингийн туухайгаар жинлэвэл 536<1 илүү жин дарна гэсэн үг.

Давуу эрхтэй хувьцааны давуу болон сул тал

“Эрдэнэс MГЛ”-ийн давуу эр­хийн хувьцааг эзэмшсэнээр тат­варын дараах цэвэр ашгаас хамгийн түрүүнд хувьцааны ногдол ашгийг хүртэнэ. Хэрвээ компани дампуурсан тохиолдолд хөрөнгө хуваарилалтыг энгийн хувьцаа эзэм­шигчээс түрүүлж авах эрхтэй. Мөн стратегийн 15 ордын хувьцаа эзэмшигч болох бол, өмнөх 536 ширхэг хувьцаа зөвхөн “Эрдэнэс Тавантолгой”-д хамаарах юм. Хэрэв компани бэлэн мөнгөний хомсдлоос шалтгаалаад тухайн жилдээ ногдол ашгийг өгөөгүй бол дараа жилд хоёр жилийн ногдол ашгийг нөхөн авах эрхтэй. Нэмэгдэл ашгаас хувь хүртэх боломжтой. Мэдээж давуу эрхийн хувьцаанд ч бас сул тал бий. Тухайлбал, давуу эрхтэй хувьцааны эрэлт бага байдаг. Учир нь, хөрөнгө оруулагчид бонд эсвэл энгийн хувьцааг илүүд үзэх нь бий. Энгийн хувьцаатай харьцуулахад ногдол ашиг нь хязгаарлагдмалаас гадна бусдад өвлүүлж, шилжүүлж, худалдах эрхгүй. Ийм л хоёр эсрэг тэсрэг хувьцааны эзэн болох түүхэн завшаан монголчуудад тохиож магадгүй нь. Ингэсэн тохиолдолд монголчууд бүгдээрээ баяжиж, бүгд саятан болох боломжтой. Гэхдээ энэ үйл явцад эрх баригчдын зүгээс ямар нэгэн ашиг сонирхлын зөрчилдөөн үүсчихгүй бол шүү дээ.
2011.04.15
Ж.ЭРХЭС